Zabytki architektury
Kościół św. Bartłomieja
Gdańsk, Zaułek św. Bartłomieja 1
Kościół św. Bartłomieja powstał w XV wieku, w okresie rozkwitu manieryzmu, jednak nadano mu jeszcze tradycyjne formy gotyckie. Wiek później do frontowej fasady dostawiono wieżę, a w XVII wieku - barokowy portal, już w czasie, kiedy świątynia należała do luteranów. Po zniszczeniach II wojny światowej kościół odbudowali jezuici. We wnętrzu zachowały się gotyckie sklepienia w zakrystii i kaplicy oraz sklepienia kryształowe w bocznych wnękach. Od 1957 roku należy on, jako konkatedra, do gminy greckokatolickiej i nosi wezwanie św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy.
Kościół św. Elżbiety
Gdańsk, Elżbietańska 1
Budowę kościoła św. Elżbiety ukończono w 1417 roku, włączając go do istniejącego już założenia szpitalnego, z którego chorzy mogli uczestniczyć w nabożeństwach, nie wychodząc z łóżek. Przy kościele działał też przytułek dla trędowatych, a od XVI wieku sierociniec założony z inicjatywy rajcy Hansa Connerta, uważany za pierwszy nowożytny budynek w Gdańsku. Niestety, świątynia została zniszczona podczas II wojny światowej, a księża palotyni odbudowali ją, nadając wnętrzom współczesny wystrój. Do dziś uwagę przykuwa jednak niezwykła wieża zawieszona wykuszowo nad głównym wejściem.
Kościół św. Jakuba
Gdańsk, Łagiewniki 63
Historia kościoła św. Jakuba sięga 1415 roku, kiedy to gdańscy marynarze wystawili w tym miejscu kaplicę ku czci swego patrona oraz stworzyli przytułek dla "emerytowanych" kolegów. Obecny kościół powstał kilkanaście lat później, a wkrótce przeznaczono go dla Polaków wyznania protestanckiego. Do najciekawszych elementów wystroju świątyni należą niewątpliwie witraże i polichromie, a także wieża kościelna, dobudowana po pożarze z 1636 roku. Po II wojnie światowej zarząd nad kościołem objęli ojcowie kapucyni, którzy zadbali w ostatnich latach o jego remont oraz przepiękną iluminację.
Kościół św. Józefa
Gdańsk, Elżbietańska 9/10
Historia kościoła rektorskiego św. Józefa wiąże się nieodłącznie z zakonem karmelitów, którzy objęli w 1467 roku gdańskie leprozorium. Świątynię i klasztor planowano wówczas jako monumentalne założenie, nie zostało ono jednak zakończone. Przeszkodziły w tym m.in. pożar, zniszczenia dokonane w XVII wieku przez protestantów, a przede wszystkim podpalenie kościoła przez Armię Czerwoną, mimo że w murach świątyni azylu szukało około 100 osób. Budynek doczekał się remontu dopiero w latach 50. Do najcenniejszych elementów wyposażenia należą barokowe konfesjonały, chrzcielnica i epitafium Jana Potulickiego.
Kościół św. Mikołaja
Gdańsk, Świętojańska 72
Kościół św. Mikołaja to jedna z najstarszych świątyń Gdańska. Powstał już w 1185 roku, a w XIII wieku przekazano go dominikanom. Obecny wygląd uzyskał w 1348 roku. Jest to trójnawowa bazylika z dodanym później sklepieniem gwiaździstym. Wyposażenie prezentuje się wyjątkowo bogato - są to przede wszystkim gotycka pieta oraz malowidła w prezbiterium z tego samego okresu, a także stalle i krucyfiks z belki tęczowej oraz barokowy ołtarz i organy. Jest to jedyny zachowany ze zniszczeń wojennych gdański kościół. Podobno dzięki proboszczowi, który przekupił czerwonoarmistów dwiema butelkami gorzałki...
Kościół św. Piotra i Pawła
Gdańsk, Żabi Kruk 3
Kościół pw. św. Piotra powstał na Starym Przedmieściu już w 1397 roku, a od 1436 roku funkcjonowała przy nim szkoła. W połowie XV wieku źródła pisane notują już dzisiejsze, podwójne wezwanie parafii. Wiek później świątynię przejęli luteranie, a później kalwiniści, przez co nie zachowała się większość wyposażenia wnętrza. Jedynymi przetrwałymi oryginalnymi elementami są: kaplica Uphagenów z 1774 roku, kamienne chrzcielnice oraz kolekcja żyrandoli z XVII wieku. W zasadzie do dziś trwa rekonstrukcja kościoła, który obecnie służy katolikom wyznania rzymskiego i ormiańskiego.
Kościół św. Wojciecha
Gdańsk, Trakt św. Wojciecha 440
Dzisiejszy kościół św. Wojciecha pochodzi z początków XIV wieku, jednak miejsce, w którym się znajduje, wiązane jest z misją św. Wojciecha z 997 roku. Podobno to właśnie tutaj, u podnóży świętego dębu, nauczał pogańskich Pomorzan przed udaniem się do Gdańska. Po zamordowaniu misjonarza przez Prusów, jego ciało spoczywało w tutejszej kaplicy przed przewiezieniem go do Gniezna przez Bolesława Chrobrego. Obecny wystrój kościoła to głównie barokowe elementy, ciekawe są zwłaszcza organy oraz rokokowe konfesjonały i chrzcielnica z XV wieku.
Krzywa Kamienica
Gdańsk, Świętojańska 71/72
Krzywa Kamienica zajmuje działkę na rogu ulic Świętojańskiej i Lawendowej. Usytuowana jest obok kościoła św. Mikołaja. Powstała ona w XVII wieku w stylu manierystycznym. Pozostałością po pierwszej wersji jest ozdobny szczyt od strony ul. Lawendowej z eleganckimi spływami. Nieczynny komin w ścianie szczytowej stanowi pozostałość po mieszczącej się tutaj przed wojną piekarni. Obok niego w ścianie tkwi nieduża kula armatnia, pamiątka po okresie wojen napoleońskich. Przyczyną odchylania kamienicy o około 50 cm od ściany sąsiedniej nie jest jej oryginalne wykonanie, ale niekorzystne warunki gruntowe, powodujące osuwanie się murów. Ponieważ zabytek groził zawaleniem, w latach 50. XX wieku podjęto decyzję o jego rozebraniu, przed czym uchroniło ją przekazanie Pracowni Konserwacji Zabytków. Budynek miał zostać przeznaczony na tymczasowe mieszkania dla robotników pracujących przy odbudowie gdańskiego Głównego Miasta, w związku z czym skonstruowano żelbetowy szkielet klatki schodowej i wykonano nowe stropy. Klatka została dodatkowo wzmocniona stalowymi linami umocowanymi do podłoża. Zamontowano wtedy również ozdobny portal od strony ul. Świętojańskiej, pochodzący z wyburzonego budynku przy ul. Bogusławskiego. Zastąpił on dawne wejście od ul. Lawendowej. Obecnie Krzywa Kamienica znajduje się w stosunkowo dobrym stanie (poza bardzo już zniszczoną fasadą) i pełni funkcje mieszkalne.
Loża masońska
Gdańsk, Ogarna 27/28
Eklektyczna kamienica powstała w 1872 roku dla Gdańskiego Towarzystwa Bankowego. Bogato zdobiona ceramicznymi i żeliwnymi elementami neogotycka budowla zajmowała aż dwie parcele. Po kilkukrotnych zmianach właścicieli w 1907 roku została siedzibą wolnomularskiej Gedania Loge Nr 3 założonej w 1899 roku. Jeszcze przed wojną mieścił się tu bank, kawiarnia oraz dom aukcyjny. Obecnie jest to jedna z niewielu gdańskich kamienic, które w pierwotnej formie przetrwały działania wojenne, jednak obecnie niszczeje. Dół budynku zajmuje Biblioteka Brytyjska Uniwersytetu Gdańskiego, a wyższe piętra - mieszkania komunalne.
Mała Zbrojownia
Gdańsk, Pl. Wałowy 15
Mała Zbrojownia została wybudowana w latach 1643-1645, w czasie rozbudowy umocnień Gdańska, przy południowo-zachodniej linii wałów i bastionów. Jej zadaniem było przechowywanie dział i moździerzy oraz innej broni, która dotąd składowana była w Wielkiej Zbrojowni, zbyt oddalonej od tej części fortyfikacji. Przeznaczenie użytkowe budynku zdeterminowało projekt Jerzego Strakowskiego. Mała Zbrojownia pozbawiona jest niemal zdobień, a bramy umieszczono w trzech elewacjach dla lepszej komunikacji. Jedyne ozdoby ceglanej konstrukcji stanowiły płonące kule wieńczące wszystkie szczyty oraz jeden z najpiękniejszych herbów Gdańska na wschodniej fasadzie. Mała Zbrojownia nadal pełniła funkcję arsenału w systemie obronnym miasta za czasów rządów pruskich. Przebudowano wówczas częściowo obiekt, usuwając bramy od strony placu i ozdobne szczyty oraz zmieniając kształt dachu. W tej formie dotrwała ona aż do końca II wojny światowej, jednak podczas zdobywania miasta niemal całkowicie spłonęła, jako jedyna spośród okolicznych zabudowań. Powojenna odbudowa przywróciła obiektowi oryginalne kształty, a w ostatnim czasie poddano konserwacji również dekoracyjną tablicę herbową. Przez jakiś czas Zbrojownia służyła jako baza przedsiębiorstwa taksówkowego, ale w 1993 roku przeszła w posiadanie gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Obecnie mieści się tu Wydział Rzeźby, o czym można się naocznie przekonać, podziwiając różnorodne konstrukcje ustawione na placu przy budynku.
