Zabytki architektury w Poznaniu

Pałac Działyńskich powstał latach 1773-1776 z inicjatywy hetmana wielkiego litewskiego, Władysława Gurowskiego w zachodniej części Starego Rynku. Jest to jedna z pierwszych klasycystycznych budowli w Poznaniu, której charakter nadał w latach 1785-1787 Antoni Höhne. Barokową fasadę dzielą na części pilastry z korynckimi kapitelami. Całość została zwieńczona attyką i tympanonem z dodanym później herbem Działyńskich - Ogończykiem i dziewiętnastowiecznymi legionistami rzymskimi. Attykę zdobią płaskorzeźbione pochody (triumfalny i ofiarny) wzorowane na przedstawieniach rzymskich. Na samym szczycie umieszczono obelisk z pelikanem symbolizującym ofiarność i poświęcenie, a czasem odczytywany błędnie jako polski orzeł. Parter pałacu zajmowały stajnie i pomieszczenia gospodarcze, natomiast pierwsze piętro przygotowano jako reprezentacyjne. Jego wnętrza wzorowano na wystroju Zamku Królewskiego w Warszawie, co najlepiej wyraża się w stiukowej dekoracji najbardziej okazałej Sali Czerwonej. Już na początku XIX w. Pałac zakupiła rodzina Działyńskich z Kórnika. Za ich czasów był to główny ośrodek kultury polskiej w zaborze pruskim, przez jakiś czas funkcjonował tu nawet nieoficjalny uniwersytet, a w czasie powstań organizowano spotkania narodowościowe. Po śmierci Jana Kantego Działyńskiego w 1880 roku zamieszkał tutaj Władysław Zamoyski, który zorganizował w Pałacu Fundację Zakłady Kórnickie przekazaną w 1924 narodowi polskiemu. W latach 30. działał tutaj Związek Literatów Polskich "Czwartki Literackie". W czasie oblężenia Poznania w 1945 roku Pałac spłonął, zniszczeniu uległ również zabytkowy ogród francuski na jego tyłach. Do odbudowy przystąpiono w 1953 roku, jednak zaniechano odtworzenia ogrodu. Prace pod kierunkiem Aleksandra Holasa zostały ukończone 1957 roku i znalazła tu swoją siedzibę Polska Akademia Nauk, a obecnie również filia Biblioteki Kórnickiej.

Budynek Psałterii został wzniesiony w 1518 roku na zlecenie biskupa Jana Lubrańskiego. Miał on służyć jako mieszkanie dla kolegium dwunastu psałterzystów, którzy codziennie śpiewali msze święte wotywne o Świętym Krzyżu oraz każdego dnia przez całą dobę - psalmy dawidowe. Na każdą godzinę śpiewu przypisanych było dwóch kapłanów, których wspierali uczniowie Akademii Lubrańskiego. Murowany gmach w stylu późnogotyckim od południa wieńczy ozdobny szczyt z blendami zamkniętymi "oślim grzbietem". Na ścianach frontowej i zachodniej umieszczono herb Godziemba, którym sygnował się fundator. W wielkiej sali w przyziemiu jeszcze w XVI w. wstawiono filar wzmacniający konstrukcję. Podczas każdej powodzi zaznaczano na nim najwyższy poziom wody. Jak z niego wynika, największa powódź miała miejsce w 1698 roku. W XIX w. w Psałterii zaczęła mieszkać służba katedralna, natomiast w 1844 roku zorganizowano tutaj ochronkę dla sierot. Jako jeden z niewielu obiektów Ostrowa Tumskiego budynek ten przetrwał bez większych zniszczeń drugą wojnę światową. Wyremontowano go w 1948 roku.

Teatr Polski powstał w latach 1873-75. Zbudowano go na podwórzu jednej z poznańskich kamienic. Podczas wojny kamienica uległa całkowitemu zniszczeniu przez co budynek teatralny jest dzisiaj w pełni widoczny. W czasie zaboru pruskiego teatr pełnił funkcję ostoi polskości - nieustannie wystawiano tu sztuki w języku polskim. Nadano mu wtedy symboliczny wymiar, dzisiaj przypomina o tym napis na frontonie "Naród sobie".

Historia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza sięga 1611 roku, kiedy to Kolegium Jezuickie zaistniało jako pierwszy w Poznaniu uniwersytet. Jednak dopiero w 1919 roku odbyła się w Poznaniu uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego nowo powstałej Wszechnicy Piastowskiej, jak na początku nazywano uczelnię. Zajmowała ona kompleks budynków wzniesionych w 1910 roku w stylu renesansu holenderskiego dla pruskiej Akademii Królewskiej. W 1955 roku patronem uczelni został Adam Mickiewicz.

Gmach Collegium Lubranscianum powstał w latach 1518-1530 na Ostrowie Tumskim jako jeden z pierwszych budynków renesansowych w Poznaniu. Prosty w formie, trzykondygnacyjny budynek podpierają w narożnikach masywne skarpy. Cztery zamknięte w kwadrat skrzydła tworzą niewielki dziedziniec. Od początku była to siedziba wydziałowej szkoły średniej założonej przez biskupa Jana Lubrańskiego. Przez cały okres funkcjonowania uczelnia cieszyła się doskonałą opinią i oferowała wysoki poziom nauczania, jednak największy jej rozkwit przypada za czasów Krzysztofa Hegendorfera, wykładowcy z Lipska, który wprowadził nowe programy i metody pedagogiczne oraz stworzył statut szkoły. W XVII i XVIII w. wykładali tutaj profesorowie Akademii Krakowskiej, a w 1780 roku Collegium przejęła Komisja Edukacji Narodowej i połączyła je z Kolegium Jezuickim w Wojewódzką Szkołę Wydziałową. Od tego czasu siedzibę miała tutaj biblioteka oraz seminarium duchowne. W 1925 roku kardynał Edmund Dalbor powołał najstarsze w Polsce Archiwum Archidiecezjalne, które zorganizowano w dawnej Akademii Lubrańskiego po uprzednim remoncie według projektu Kazimierza Rucińskiego. Dopiero w latach 70. XX w. usunięto z fasad tynki, nadając Akademii dzisiejszy wygląd. Ostatnie prace przeprowadzono tutaj w 2007 roku, kiedy postanowiono o utworzeniu Muzeum Archidiecezjalnego. Obecnie w Akademii podziwiać można jego zbiory.

Baszta Armatnia, zwana również Artyleryjską, odsłonięta została dopiero w 1947 roku w ruinach zniszczonej kamienicy. Jest to jedna z ponad trzydziestu średniowiecznych baszt w zewnętrznych murach obronnych Poznania i obecnie jedna z najbardziej znanych. Rozebrana została w XIX w. za rządów pruskich, dlatego podziwiać można tylko jej zewnętrzne lico. Posadowiono ją w północno-zachodnim narożniku obwałowań i zaopatrzono w szczelinowe otwory strzelnicze. Prócz tego do dziś dostrzec można wcięcie w murach, w którym przymocowana była platforma dla broniących miasta. Zrekonstruowano również fragment muru obwodowego wykonanego z cegły w wątku wendyjskim.

Brama Wroniecka, powstała pod koniec XIII w. w północnym odcinku murów miejskich. Prowadziła wówczas na Pomorze Zachodnie i do Brandenburgii. Jej nazwa pochodzi od miejscowości Wronki, gdzie znajdowała się przeprawa przez Wartę. Ponieważ władze pruskie rozebrały ją w XIX wieku, do naszych czasów zachowała się jedynie fragmentarycznie. Jej obecny wygląd odtworzono na podstawie wykopalisk archeologicznych oraz źródeł ikonograficznych. Zachowała się jej ściana zachodnia z wydrążonym kanałem doprowadzającym do fosy miejskiej wodę z rzeki Bogdanki. Od niedawna, wraz z kilkoma basztami i istniejącymi fragmentami murów, włączona została w obręb ścieżki turystycznej murów miejskich.

Czerwona Kamienica powstała w okresie średniowiecza jako budynek gotycki. Przez kolejne lata była przebudowywana, m.in. powiększono ją o sąsiadujący budynek i zmieniono fasadę na wczesnobarokową. W XVI wieku zlokalizowano tu aptekę, która funkcjonowała aż do 1945 roku. W 1880 roku Zbigniew Radlauer dokonał przemalowania elewacji na kolor czerwony, przez co zyskała ona swój przydomek. W 1945 roku Czerwona Kamienica spłonęła w trakcie walk. Odbudowano ją w latach 1950-54 i dzisiaj mieści się tu Dom Bretanii, propagujący kulturę francuską.

Fabryka Józefa Zeylanda to zabytkowy, ceglany budynek przemysłowy wzniesiony w latach 1871-1872. Funkcjonowała tu produkcja mebli, stolarki budowlanej, prefabrykatów stolarskich, gzymsów, a nawet trumien. Wyprodukowano tam m.in. ołtarz, ambonę i ławki dla kościoła NMP w Ostrowie Tumskim oraz wyposażenie biblioteki pałacu w Rogalinie. Obecnie ten trzykondygnacyjny XIX-wieczny zabytek, po gruntownej renowacji, pełni funkcję galerii artystycznej.