Zabytki architektury w Poznaniu

Apteka pod Białym Orłem mieściła się w Kamienicy numer 41 od 1564 roku. Kamienica ta kryje we wnętrzu ślady czasów średniowiecza (gotyckie sklepienia piwnic) i renesansu (modrzewiowy strop na piętrze). Jej fasada natomiast jest charakterystyczna dla późnego baroku. Najsławniejszą postacią związaną z tym miejscem był Stanisław Grodzki, jezuita, kontrreformator, rektor Akademii Wileńskiej, który odziedziczył kamienicę w 1567 r. Od 1999 roku Apteka pod Białym Orłem funkcjonuje w kamienicy numer 42/43.

Apteka pod Lwem jest drugą (zaraz po Aptece pod Białym Orłem) najstarszą apteką w Poznaniu. Została tu przeniesiona w 1804 roku przez Filipa Tobiena. Sama kamienica jest jedną z niewielu, które praktycznie nie uległy zniszczeniu w czasie II Wojny Światowej. Eklektyczna fasada, którą możemy dzisiaj podziwiać powstała na początku XX wieku, według projektu Teubnera.

Baszta Katarzynek powstała po 1275 roku. Pierwotnie stanowiła wykusz w licu murów obronnych, podobnie jak pozostałe baszty poznańskie. Początkowo składała się z czterech kondygnacji: ślepe przyziemie, dwa poziomy ze strzelnicami oraz blanki. Dopiero ok. 1430 roku zamknięto ją od strony miasta, tworząc niezależny, przykryty dachem budynek. W 1503 roku baszta została włączona do założenia klasztornego sióstr katarzynek, od czego zyskała swą obecną nazwę. Zniszczył ją niestety groźny pożar miasta z lat 30. XVI w., a w trakcie odbudowy baszta została powiększona od zachodu. Aż do początków XX w. był to budynek nieregularny, ale w latach 1926-1927 wyrównano obie części obiektu - starą i nową. W okresie powojennym odnawiana była tylko w latach 70., natomiast obecnie - od 2008 roku - stanowi część Traktu Królewsko-Cesarskiego.

Położona na Ostrowie Tumskim Bazylika archikatedralna Św. Apostołów Piotra i Pawła jest najstarszą katedrą w Polsce. Funkcjonuje już od 968 roku a ufundował ją Mieszko I, który został tu ochrzczony. Bazylika jest też miejscem pochówku pierwszych królów polskich. Z początku reprezentowała styl romański, później dodawano do niej elementy gotyckie, a następnie barokowe wnętrza. W trakcie II Wojny Światowej świątynia uległa dużym zniszczeniom. W latach 1948-56 dokonano odbudowy według projektu Franciszka Morawskiego. Wówczas Bazylika otrzymała formy gotyckie z XIV i XV w., a wieże wygląd barokowy.

Kamieniczki położone na południe od Ratusza w centrum Starego Rynku znajdują się w miejscu, gdzie od średniowiecza handlowano rybami, pochodniami lub świecami. W XVI w. wybudowano w tym miejscu rząd wąskich domków z arkadowymi podcieniami, w których nadal funkcjonowały kramiki. Wyższe piętra przeznaczono na mieszkania kupców. Swoją nazwę zawdzięczają mieszczącemu się w jednej z kamieniczek Bractwu Budników, o czym przypomina herb z trzema palmami i śledziem oraz napisem "Budnicorum Fraeternitas". Działania wojenne z 1945 roku zrównały wszystkie budynki z ziemią, a odbudowano je w latach 40. i 50. W tym czasie odtworzono ich pierwotny renesansowy wygląd, przywracając między innymi łukowe podcienia osadzone na piaskowcowych podestach, które zamurowane zostały w XIX w. W rekonstrukcjach wykorzystano w bardzo dużym stopniu oryginalne elementy architektoniczne, na przykład kolumnę domu o nr 11 z datą "1535". W latach 1953-1961 pokryto je dodatkowo bogatą polichromią autorstwa Zbigniewa Bednarowicza. Obecnie nadal utrzymane jest tradycyjne wykorzystanie Domków Budniczych, choć w ich podcieniach prędzej zakupić można różnego rodzaju popularne pamiątki niż śledzia.

Budowę pierwszej poznańskiej Gazowni zlecił w 1853 roku burmistrz miasta, Eugen Neumann. Wykonawcą projektu był działający w Niemczech Anglik, John Moore. Ukończone w 1856 roku zakłady dostarczały gaz otrzymywany z węgla kamiennego do latarni miejskich, ale także do prywatnych odbiorców. W latach 60. XIX w. działalność gazowni rozszerzono o filtrowanie wody z rzeki, a także zwiększono ilość zbiorników gazu do trzech. Dziesięć lat później wybudowano nową kotłownię i maszynownię, która zachowała się dziś. Na początku XX w. oprócz gazowni i wodociągów zaczęła funkcjonować również elektrownia. Zakład przeżywał wówczas trudności finansowe, którym zapobiegła dopiero modernizacja po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Kiedy w latach 60. XX w. rozpoczęto użytkowanie gazu ziemnego, Stara Gazownia przestała pełnić ważną rolę w gospodarce energetycznej Poznania. W 1973 zaprzestała swojej działalności i jeszcze przez jakiś czas znajdowały się tutaj obiekty dystrybucyjne. Obecnie niszczejące budynki zarządzane są przez Wielkopolską Spółkę Gazownictwa, która planuje odnowić wszystkie zabytkowe gmachy.

Hotel Bazar to jeden z najważniejszych ośrodków polskości funkcjonujących w czasie zaborów w Wielkopolsce. W 1838 roku z inicjatywy lekarza i działacza społecznego, Karola Marcinkowskiego powstała "Spółka Akcyjna Bazar" łącząca interesy ziemian, nauczycieli i przemysłowców narodowości polskiej. W gmachu wybudowanym staraniami Spółki znajdował się hotel z restauracją słynącą z ogromnego wyboru win oraz sale klubowe, a także lokale handlowe wynajmowane tylko Polakom. W jednym z nich pracował między innymi młody Hipolit Cegielski. Gościem hotelu byli natomiast m.in. Henryk Sienkiewicz. Prócz tego właśnie tutaj z balkonu przemawiał do zgromadzonych tłumów 26 grudnia 1918 roku Ignacy Paderewski, co doprowadziło do wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Sam Hotel Bazar wybudowano pod nadzorem Ernesta Steudenera według projektu Antoniego Krzyżanowskiego. Był to wówczas najbardziej okazały obiekt przy nowopowstałej ulicy Paderewskiego. Neoklasycystyczna fasada z portykiem ozdobionym korynckimi pilastrami sprawia wrażenie luksusu. Szczyt portyku wieńczy trójkątny tympanon, a całość flankowały dwie czworoboczne wieżyczki. Pod koniec XIX w. do kompleksu dołączono budynek Kasyna Polskiego od ul. Marcinkowskiego, którego nową, neobarokową fasadę stworzył Roger Sławski. Niestety Hotel Bazar spłonął pod koniec drugiej wojny światowej, a do odbudowy przystąpiono dopiero w 1950 roku. Wskutek zmian ustrojowych przekazano go państwowej spółce "Orbis", pod której zarządem znajdował się do roku 1990. Istniejąca nieprzerwanie "Spółka Akcyjna Bazar" odzyskała wówczas prawa do zaniedbanych budynków. Wyremontowano jej staraniami skrzydło przy ul. Paderewskiego, gdzie urządzono pasaż handlowy.

Zabytkowe założenie urbanistyczne w obrębie osiedla Łazarz zaczęło powstawać w 1902 roku z inicjatywy właścicieli tego terenu, Maxa Johowa i architekta Emila Asmusa. Koncepcja oparta jest na prostokątnej siatce parceli, które zabudowane zostały okazałymi kamienicami, reprezentującymi wszystkie style architektoniczne z początków XX w. Cztero- lub pięciokondygnacyjne budynki miały obszerne podwórza wykorzystywane jako wspólne zieleńce. Poddasza i sutereny zajmowały pomieszczenia dla służby, natomiast pozostałe kondygnacje zwykle dzielono na kilkupokojowe apartamenty. W pierwszym etapie powstawały tu głównie obiekty nawiązujące do niemieckiego historyzmu, charakteryzujące się eklektyzmem elementów architektonicznych. W latach 20. kontynuowano rozbudowę osiedla w nieco okrojonej formie, stawiając głównie neoklasycystyczne budynki. Lata 30. to dominacja modernizmu. W czasie II Wojny Światowej osiedle nadal się rozrastało. Z tego okresu pochodzą między innymi płaskorzeźby o nazistowskiej symbolice związanej z kultem ziemi w nadświetlach drzwi wejściowych. Wstawione po wojnie liczne plomby oraz niekontrolowane przebudowy, a także znaczna dewastacja osiedla odebrała mu wiele uroku, jednak nadal na uwagę zasługują zwłaszcza gmachy przy ulicy Kossaka, Matejki czy Chełmońskiego.

Położony na Górze Przemysła kościół św. Antoniego i zabudowania klasztorne ojców franciszkanów powstawały z przerwami w latach 1674-1757, choć franciszkanie do Poznania przybyli już w na początku XVII w. Ich pierwszy drewniany kościół i zabudowania klasztorne na Grobli spłonęły w czasie najazdu szwedzkiego i dopiero w 1688 roku otrzymali zgodę na osiedlenie się wewnątrz murów miejskich. Po kasacie zakonów w państwie pruskim w 1832 roku kościół został przekazany niemieckim katolikom, natomiast na przełomie XIX i XX w. rozebrano południowe i wschodnie skrzydła klasztoru. W 1921 roku do klasztoru powrócili franciszkanie z prowincji lwowskiej, którzy podjęli się generalnego remontu wszystkich budynków. Barokowa bazylika składa się z trzech naw, z których boczne zakończono kaplicami z kopułami wyposażonymi latarniami. Nawa główna jest sklepiona kolebkowo, a boczne przykryto sklepieniami krzyżowymi. Bogate malowidła ścienne i stiuki zdobiące wnętrze kościoła, a także pozłacany ołtarz główny i ołtarz w kaplicy Najświętszej Marii Panny są dziełem uzdolnionych zakonników, braci Adama i Antoniego Swachów. W wyniku działań wojennych w 1945 roku runęła część sklepienia nawy głównej, niszcząc wiele elementów wyposażenia. Natomiast z zabudowań klasztornych zachowało się jedynie północne skrzydło. Niemal natychmiast powrócili tutaj polscy bracia zakonni, z których inicjatywy podjęto odbudowę. Ponadto w latach 60. przystąpiono do renowacji bogatej polichromii, jaką przeprowadził poznański malarz Teodor Szukała. Obecnie poza bazyliką podziwiać można również makiety dawnego Poznania, które umieszczono w podziemiach klasztoru.