Co to jest wzór użytkowy? Odpowiadają rzecznicy patentowi BELLEPAT

Ustawa Prawo własności przemysłowej wyróżnia zarówno patenty na wynalazki, jak i prawa ochronne na wzory użytkowe. Znacznie różnią się one od siebie, między innymi zakresem ochrony i sposobem jej uzyskiwania. Czym jest zatem wzór użytkowy? Co warto wiedzieć o prawie ochronnym na wzór użytkowy? Dlaczego należy chronić swój pomysł wzorem użytkowym? O tym opowiadają rzecznicy patentowi z Kancelarii Prawno-Patentowej BELLEPAT mieszczącej się w Przemyślu.

Czym jest wzór użytkowy?

Za wzór użytkowy uznaje się autorski, innowacyjny pomysł techniczny, który ma wyłącznie charakter konstrukcyjny. Oznacza to, że wzorem jest kształt, budowa czy tzw. zestawienie przedmiotów. Są to m.in. maszyny, mechanizmy, podzespoły czy też gadżet, które nie mogą być uznane za wynalazki – nie spełniają wymogu nowatorskości – ale są wysoce użytecznym rozwiązaniem o charakterze technicznym. Ustawa Prawo własności przemysłowej wskazuje zaś następującą definicję wzoru użytkowego:

Art. 94. 1. Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
Art. 94. 2. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów.

Rzecznicy patentowi z Kancelarii Prawno-Patentowej BELLEPAT dodają, iż wzór użytkowy musi mieć tzw. przemysłową stosowalność, a także musi być nowy. Opracowane rozwiązanie nie może zatem być wcześniej podane do wiadomości publicznej ani nie może być wykorzystane w podobnej formie przez inny podmiot. Istotne jest też to, by jego zastosowanie mieściło się w dobrych obyczajach społecznych.

Jakie pomysły nie mogą uzyskać prawa ochronnego na wzór użytkowy?

Wzory użytkowe muszą zachowywać stałą postać. Wytwory niezdeterminowane co do ukształtowania przestrzennego nie mogą zatem uzyskać prawa ochronnego na wzór użytkowy. Dotyczy to m.in. napojów, związków chemicznych, maści, odmian roślin, a także elementów instalacyjnych np. układów elektrycznych. Wzorem użytkowym nie może być też teoria naukowa, metoda matematyczna, schemat działania, sposób przeprowadzania określonych procesów myślowych czy rozwiązania jedynie o charakterze estetycznym.

Prawo własności przemysłowej jasno określa przesłanki negatywne wynalazku oraz wzoru użytkowego (m.in. art. 28 i art. 100).

Prawo ochronne na wzór użytkowy

Prawo ochronne na wzór użytkowy nie przyznaje temu przedmiotowi własności tak szerokiego zakresu ochrony, jaki uzyskuje się dzięki patentowi na wynalazek. Łatwiej jest je jednak zdobyć i najczęściej obejmuje określony region świata lub jedno państwo. Rzecznicy patentowi BELLEPAT tłumaczą, że nie każdy kraj respektuje wzory użytkowe, dlatego należy obchodzić się z nimi ostrożnie. Według Światowej Organizacji Własności Intelektualnej różne modele ochrony wzorów użytkowych przewiduje około 55 państw.

W Polsce prawo ochronne na wzór użytkowy obejmuje wyłączne prawo do korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na obszarze RP. Prawo ochronne trwa 10 lat. Stanowi o tym Ustawa Prawo własności przemysłowej:

Art. 95. 3. Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym.

Podkreślić jednak warto, że prawo ochronne przysługuje na dane rozwiązanie tak długo, jak długo opłacane będą tzw. opłaty okresowe. O szczegóły warto pytać doświadczonych rzeczników patentowych.

Jak zgłosić wzór użytkowy? Procedura krajowa w pigułce

Procedura krajowa zgłaszania wzoru użytkowego jest bardzo rozbudowana i sformalizowana. Wymagane jest złożenie stosownej dokumentacji i wniesienie opłat. To między innymi dlatego pomoc rzeczników patentowych z Kancelarii Prawno-Patentowej BELLEPAT może okazać się nieoceniona. Cała procedura wymaga bowiem przygotowania m.in.:

• podania zgłoszenia wzoru użytkowego,
• dowodu pierwszeństwa (uzyskuje się go na wniosek o wydanie dowodu pierwszeństwa dla wzoru użytkowego),
• oświadczenia o podstawie do korzystania z uprzedniego pierwszeństwa,
• opisu wzoru użytkowego,
• skrótu opisu,
• rysunków,
• zastrzeżenia ochronnego zgłaszanego wzoru użytkowego,
• pełnomocnictwa w przypadku korzystania z usług rzecznika patentowego (wraz z dowodem opłaty administracyjnej za pełnomocnictwo).

Po złożeniu zgłoszenia wzoru użytkowego Urząd sprawdza jego poprawność formalną. Następnie przekazuje sprawozdanie ze stanu techniki. Zgłaszający musi otrzymać je w terminie 9 miesięcy od daty pierwszeństwa (od daty pierwszego prawidłowego zgłoszenia).

Kolejny etap całej procedury to publikacja zgłoszenia (skrótu i rysunku) w Biuletynie Urzędu Patentowego. Urząd dokonuje tego w ciągu 18 miesięcy od daty pierwszeństwa do uzyskania prawa ochronnego na zgłoszony wzór użytkowy. Ma on również zadanie merytorycznego sprawdzenia zgłoszenia i zbadania, czy są spełnione ustawowe przesłanki udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy obejmujący dane rozwiązanie. 

Jeśli wzór użytkowy spełni wszystkie wymagania, zgłaszający otrzymuje decyzję o udzieleniu prawa ochronnego. Musi wtedy wnieść opłatę za pierwszy okres ochrony. Wzór użytkowy jest wpisywany w specjalnym rejestrze Urzędu Patentowego, a prawo ochronne na wzór użytkowy otrzymuje indywidualny numer.

Dlaczego należy chronić swój pomysł wzorem użytkowym?

Rzecznicy patentowi z Kancelarii BELLEPAT tłumaczą, iż mimo wąskiego zakresu prawa ochronnego na wzór użytkowy w stosunku do patentów na wynalazek zawsze warto chronić niektóre rozwiązania właśnie wzorami użytkowymi. Po pierwsze jest to rekomendowane w przypadku, kiedy poziom wynalazczości danego wytworu nie pozwala uzyskać mu patentu na wynalazek. Warto przemyśleć kwestię wzoru użytkowego również wtedy, kiedy prace nad wynalazkiem są długie, a podstawowe jego rozwiązania konstrukcyjne mogą być łatwo podrobione.

Obecnie ze wzorów użytkowych często korzystają również startup’y, które zarabiają na ich sprzedaży lub licencjonowaniu. Prawo ochronne można zatem przenieść na kogoś innego. Jest ono także dziedziczone. Kolejną zaletą wzorów użytkowych jest to, że można uwzględnić je w ewidencji środków trwałych, niematerialnych i prawnych. Oznacza to, że można przygotować dla nich opłacalne odpisy amortyzacyjne.