Parki, ogrody, przyroda w Gdańsku

Biskupia Górka to wzgórze górujące od zachodu nad Gdańskiem. Ze względu na jego walory obronne już od średniowiecza istniała tutaj osada, która od XIII w. należała do biskupów kujawskich, a później wrocławskich. Na początku XVII w. całe założenie włączono w system fortyfikacji miejskich. Według projektu Strakowskiego i Neubauera wybudowano cztery bastiony: Zbawiciela, Pośredni, Ostroróg i Vigilance, a w 1698 roku ukończono budowę Szańca Szwedzkiego. W latach 1706-1710 Jean Charpentier dokonał przebudowy umocnień w systemie Vaubana. Budowle obronne na Biskupiej Górce były wielokrotnie rozbudowywane przez Francuzów i Prusaków, połączono je na przykład bezpośrednio z miastem podziemnymi schodami, dobudowano sklepione schrony, magazyny i laboratoria. Zgodnie z założeniami traktatu wersalskiego po 1919 roku zdemilitaryzowano cały obiekt, przekształcając go w tereny rekreacyjne. Powstały tu liczne place sportowe i budynki mieszkalne. Do dziś zachowało się wybudowane w 1939 roku okazałe schronisko młodzieżowe w stylu "starogermańskim", z wieżą zegarową dominującą nad wzgórzem. Po II wojnie światowej Biskupia Górka w znacznej części zajęta została przez Milicję i do organów bezpieczeństwa należy do dziś, w związku z czym jest niedostępna dla zwiedzających. Między innymi schronisko młodzieżowe należy do Komendy Miejskiej Policji. Można za to dokładnie obejrzeć porośnięte drzewami fortyfikacje ziemne oraz Redutę Koszarową powstałą na początku XIX wieku w miejscu Szańca Szwedzkiego. Główny budynek koszarowy, w stylu klasycystycznym, został zaprojektowany przez Karla Friedricha Schinkla. Dziś mieści się tu Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna. Prócz tego ciekawie prezentują się także budynki mieszkalne na stokach Biskupiej Górki pochodzące z przełomu XIX i XX wieku. Malownicza serpentyna ciągnąca się wzdłuż dawnych bastionów oraz przepiękny widok na miasto, często przedstawiany na rycinach, stanowią o wyjątkowej atmosferze tej części Gdańska.

Założony w 1954 roku Miejski Ogród Zoologiczny w Gdańsku-Oliwie może poszczycić się ponad 200 gatunkami zwierząt niemal z całego świata. Zajmują one przestronne zagrody o łącznej powierzchni ponad 130 ha, co zmusza turystów do odbycia dłuższego spaceru. Jest to instytucja zajmująca się opieką, ochroną i hodowlą zwierząt, a także edukacją w zakresie tych dziedzin. Najmłodszych zaprasza do "Małego Zoo", starszym proponuje wycieczkę zoo-ciuchcią lub konno na terenie ogrodu. Pasjonaci aktywnego wypoczynku z pewnością docenią park linowy "Małpi Jar".

Park Oliwski tworzy nierozdzielną całość z Pałacem Opatów i Katedrą Oliwską, będąc dla nich tłem. Jednocześnie może być oddzielnym celem wycieczek ze względu na ogromną przestrzeń i liczne ciekawostki przyrodnicze, krajobrazowe i zabytkowe. Jego początki należy wiązać z cysterskim ogrodem przyklasztornym istniejącym tutaj już w XV wieku, jednak obecnego kształtu zaczął nabierać wraz z budową Pałacu Opatów w pierwszej połowie XVIII wieku wykonaną na zlecenie opata Jacka Rybińskiego. Projekt barokowej części, bezpośrednio sąsiadującej z pałacem, stworzył królewski ogrodnik, Hentschel. Park powstawał pod nadzorem Kazimierza Dębińskiego i w znacznej części został dziś odtworzony. Założenie uformowano wokół dwóch prostopadłych osi, które stanowią trawnik z kwietnikami, obramowany żywopłotami z bukszpanu biegnący z północy na południe i zamknięty stawem rybnym, oraz Aleja Lipowa na linii wschód zachód, otwarta widokowo na morze kończącym ją kanałem. Ponieważ szpaler lip kieruje wzrok ku wschodowi i dzięki optycznemu złudzeniu pierwotnie dawał wrażenie, że kończy się otwartym morzem, nazywano go "Drogą do wieczności", nawiązując do zwróconych na wschód kościołów. Zaraz obok Alei Lipowej znajduje się dolinka zwana "Paradisium", obsadzona magnoliami i rododendronami. W jej pobliżu zachowały się Groty Szeptów, czyli muszle akustyczne, które potęgują głosy zwróconych do nich twarzami osób. Kolejna rozbudowa parku miała miejsce w latach 80. XVIII wieku za czasów Karola Hohenzollern-Hechingen, który zlecił wykonanie planów nowego ogrodu angielskiego Jerzemu Saltzmannowi. W północnej części powstały więc kręte ścieżki, sztuczne wzgórza, kępy drzew i zaciszne altany. Do dziś zachowały się dwa pagórki oraz wodospad na Potoku Oliwskim. Po sekularyzacji dóbr zakonu Park Oliwski był zarządzany kolejno przez Gustawa Schöndorfa i Ericha Wocke`a, którzy nadali mu charakter ogrodu dendrologicznego, wykorzystując kilkusetletnie okazy oryginalnych drzew oraz założyli alpinarium, sprowadzając liczne rośliny alpejskie. Rozbudowano również starą oranżerię, przekształcając ją w palmiarnię. W zdewastowanym w czasie II wojny światowej parku już w 1946 roku urządzono Stację Aklimatyzacji Roślin, a w latach 50. założono tutaj Ogród Botaniczny. W 1955 roku nadano założeniu imię Adama Mickiewicza z okazji jego setnej rocznicy śmierci oraz uczczono wieszcza pomnikiem. Obecnie Park Oliwski dostępny jest dla gości i uważa się go za jeden z najpiękniejszych zakątków Gdańska.

Park Kulturowy Fortyfikacji Miejskich "Twierdza Gdańsk" to jednostka budżetowa Gminy Miasta Gdańsk, która została powołana w celu administrowania zespołem umocnień obronnych znajdujących się na terenie Góry Gradowej. Instytucja ta prowadzi również działania edukacyjne w ramach Centrum Hewelianum. Pierwsze wzmianki o obszarze na zachód od Starego Miasta pochodzą z 1385 roku. Tereny te określa się wówczas mianem "Hagensberg". Później nazwa ta została przekształcona w "Hagelsberg", co wiązane jest z legendą o złym wodzu o imieniu Hagel (Jagel), który mieszkać miał w grodzie na szczycie wzgórza. Stąd tez przypuszczenia, że już we wczesnym średniowieczu istnieć mógł w tym miejscu gród słowiański, jednak wobec licznych przekształceń wzgórza nie ma możliwości potwierdzenia tej hipotezy badaniami archeologicznymi. Z niemieckiego tłumaczenia pochodzi pierwotna nazwa "Góra Gradowa", natomiast dopiero po II wojnie światowej naukowcy polscy zaczęli stosować określenie "Grodzisko". Ponieważ niemal od początku istnienia miasta Góra Gradowa była miejscem zaciętych walk prowadzonych w obronie miasta, już w 1620 roku postanowiono o umocnieniu tego obszaru. Pierwsze założenia powstały w 1655 roku w związku z potopem szwedzkim. Projekty stworzyli Jan i Jerzy Strakowscy, a w latach 80. XVII wieku kontynuował Christian Neubauer. Z tego okresu pochodzi m.in. północny Bastion Jerozolimski - najwyższy punkt widokowy całego kompleksu, z którego roztacza się panorama miasta - oraz Bastion Notzkenberg i południowy Bastion Kurkowy. Po rozebraniu prowizorycznych konstrukcji z czasu wojen szwedzkich, wybudowano nowe obiekty zaplanowane przez Jana Charpentiera, głównie mury łączące bastiony Góry Gradowej z umocnieniami miasta. Zaniedbywane do końca XVIII wieku założenie zostało pospiesznie umocnione przez władze pruskie w czasie wojen napoleońskich, nie zapobiegło to jednak zajęciu miasta przez wojska francuskie i ogłoszeniu Gdańska Wolnym Miastem. Doceniając kluczowe znaczenie miasta, Napoleon zlecił odbudowę i rozbudowę fortyfikacji na Górze Gradowej Franciszkowi Haxo. Najcenniejszym pochodzącym z tamtych czasów elementem jest Reduta Napoleońska - masywna, pięcioboczna budowla, zaopatrzona w kazamaty i stanowiska artyleryjskie. Prócz tego powstała wówczas również Luneta Senarmonta. W 1814 roku miasto ponownie trafiło w ręce pruskie. Kilka lat później wybudowano na Górze Gradowej dwa murowane magazyny prochowe, a następnie trzeci, zamykający fort od północy. Kolejne zmiany nastąpiły w drugiej połowie XIX wieku. Miały one ułatwić komunikację wewnątrz założenia oraz stworzyć nowe stanowiska artyleryjskie. Wybudowano wówczas trzy Kaponiery, Baterię Moździerzy, Galerię Strzelecką, schrony, laboratoria prochowe i koszary oraz zmodernizowano cały układ komunikacyjny, budując nowe bramy z wartowniami. W 1898 roku car Mikołaj II ufundował tu Pomnik Żołnierzy Rosyjskich, poległych w trakcie bitew o Gdańsk. Zgodnie z ustaleniami traktatu wersalskiego, po 1919 roku Gdańsk uległ demilitaryzacji. W związku z tym część budowli rozebrano, pozostałe zaś przystosowano do innych celów - wozownia i zbrojownia stały się obiektami mieszkalnymi, wały zaopatrzono w alejki spacerowe, a niektóre budynki stały się siedzibą niemieckich organizacji studenckich. W czasie II wojny światowej umocnienia zostały w znacznym stopniu przekształcone przez stanowiska dla dział przeciwlotniczych, a po 1945 roku wiele z nich wyburzono pod budowę dworca PKS czy ogródków działkowych.