Jaka jest rola organizacji pozarządowych w społeczeństwie?
Organizacje pozarządowe, organizacje pożytku publicznego, NGO, trzeci sektor – to wszystko terminy opisujące organizacje działające dla celów prywatnych lub dobra ogółu (czyli pro publico bono), w założeniu bez konieczności komercjalizacji prowadzonych czynności, a więc nie w celu osiągnięcia zysku. Jaka jest ich rola w społeczeństwie i dlaczego każde społeczeństwo obywatelskie powinno wspierać ich rozwój? Odpowiadamy na te pytania!
Organizacje pozarządowe występują w dojrzałych społeczeństwach demokratycznych jako sposób precyzyjnego i lepiej ukierunkowanego działania obywateli w skali lokalnej, regionalnej lub ogólnokrajowej, a prowadzonych w celu realizacji oddolnie ustalonych wspólnych potrzeb i wywołania realnej zmiany danego otoczenia. Organizacje te nie należą do sektora finansów publicznych i są z założenia niezależne od administracji państwowej, podlegają jednak ocenie opinii publicznej oraz wewnętrznemu (organa zarządzające) i zewnętrznemu (organa państwowe) nadzorowi. Mogą mieć osobowość prawną, ale nie muszą; jeśli powstały w oparciu o przewidziany prawnie schemat, to osobowość nadawana jest specjalną ustawą.
Według danych portalu ngo.pl w 2018 r. w Polsce było zarejestrowanych aż 143 tysiące podmiotów o charakterze organizacji pozarządowych. Oczywiście nie oznacza to, że wszystkie z nich są aktywne: sami społecznicy szacują grupę działających czynnie podmiotów na 60-75% tej liczby. Są to tylko stowarzyszenia oraz fundacje, poza nimi jednak w grupie organizacji społecznych znajdziemy również inne twory: związki zawodowe, koła gospodyń, koła łowieckie, cechy rzemieślników, samorządy zawodowe i studenckie, samopomocowe grupy wsparcia, towarzystwa krzewienia kultury fizycznej, ochotnicze straże pożarne itp. Wśród znanych organizacji pozarządowych działających w Polsce znajdziemy podmioty o pochodzeniu zagranicznym, np. Greenpeace, Amnesty International, Caritas (w rozumieniu Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie jest organizacją pozarządową, ale jest zrównana w prawach), Human Rights Watch, PCK czy AA. Założone w Polsce, znane i cechujące się szacunkiem organizacje pozarządowe to m.in. PAH, WOŚP, ponadto Fundacja TVN Nie Jesteś Sam, Fundacja Polsat, Stowarzyszenie Wiosna (organizator Szlachetnej Paczki), Fundacja Ewy Błaszczyk Akogo? i inne.
Rodzaje organizacji pozarządowych
Organizacje pozarządowe możemy podzielić wg pewnego klucza, pomoże to nam zrozumieć ich sposób oddziaływania na społeczeństwo. Część z nich pełni funkcje o charakterze strażniczym, a więc nadzorującym i/lub wspierającym działanie danego systemu, ustroju państwowego, porządku prawnego itp. Inna część zajmuje się niesieniem pomocy i zaspokajaniem potrzeb społecznych, jeszcze inna zaś łączy obie te strefy. Wszystkie jednak łączy konkretny skutek: kreacja wspólnego dobra mającego zaspokoić dane potrzeby określonej grupy obywateli i ochrona członków społeczeństwa przed nadmierną ingerencją aparatu państwowego w danej dziedzinie życia.
Oddziaływanie organizacji pozarządowych na społeczeństwo
Najistotniejszymi skutkami tworzenia się i funkcjonowania NGO w społeczeństwie są wzrost świadomości obywatelskiej i aktywizacja członków społeczności do zwiększonej aktywności politycznej, socjalnej, kulturalnej, religijnej, artystycznej itd. Buduje się w ten sposób kapitał społeczny, dzięki któremu powstałe więzi międzyludzkie procentują potem jeszcze większą aktywnością. Aktywność ta dąży do poprawy warunków wszędzie tam, gdzie organa władzy państwowej lub samorządowej nie są w stanie skutecznie wywiązać się ze swoich obowiązków (na przykład z powodu braku odpowiednich narzędzi legislacyjnych czy wykonawczych), zaś zaspokojenie konkretnych potrzeb społeczności z punktu widzenia sektora prywatnego jest nieopłacalne finansowo. Są to m.in. poprawa warunków ekologicznych, przeciwdziałanie łamaniu praw człowieka, polepszenie opieki zdrowotnej, działalność filantropijna, przeciwdziałanie różnego rodzaju wykluczeniom społecznym itp. Społeczeństwa powinny wspierać rozwój organizacji pozarządowych, bo przyczyniają się one do większej demokratyzacji, wzmocnienia sfery publicznej i ogólnego zwiększenia udziału obywateli w życiu publicznym. W wysoko rozwiniętych społeczeństwach NGO rozumiane są nie tylko jako barometr polityczny i sprawności administracyjnej państwa, ale także jako kolejny z filarów gospodarki.
