Dział spadku – przed sądem czy polubownie?

Dział spadku mylnie utożsamiany jest ze stwierdzeniem nabycia spadku. Ten jest bowiem potwierdzeniem, iż dany spadkobierca ma prawo do uczestniczenia w masie spadkowej – stwierdzenie nabycia spadku to po prostu formalne poświadczenie faktu nabycia spadku. Inaczej jest jednak z działem spadku, który ma natomiast zadanie sprecyzować to, jakie elementy majątku zmarłego będą dziedziczone przez konkretnych spadkobierców. Dział spadku znosi zatem tak zwaną wspólność majątku spadkowego. Dowiedz się, na czym polega ten proces.

Czym jest dział spadku?

Większość spadkobierców mylnie przekonanych jest o tym, iż dziedziczenie polega na uzyskiwaniu od spadkodawcy precyzyjnie określonych składników jego majątku. W większości przypadków spadek składa się na tzw. masę spadkową, do której prawo mają wszyscy spadkobiercy, każdy w określonej części. Wiąże ich wtedy wspólność majątku spadkowego. By zlikwidować zatem taki stan, istotne jest przeprowadzenie działu spadku.

Dział spadku pozwala na to, by współwłaściciele całego spadku stali się wyłącznymi właścicielami poszczególnych składników wchodzących w skład masy spadkowej. Jak już wspomniano, ma on za zadanie precyzować to, jakie elementy majątku zmarłego będą dziedziczone przez konkretnych spadkobierców.

Przykład:

Do masy spadkowej, na którą składał się dom i oszczędności w wysokości 200 tys. zł  powołanych zostało dwoje dzieci zmarłego spadkodawcy. Uzyskali oni równe części w wysokości ½ całego spadku, co oznacza, iż obojgu przysługuje prawo do ½ nieruchomości i ½ pieniędzy. By jedno z dzieci mogło samodzielnie władać domem, stając się jego jedynym właścicielem, musi dojść do działu spadku. W innym przypadku spadkobiercy muszą wspólnie zarządzać budynkiem, co prędzej czy później stanie się uciążliwe. Dział spadku pozwala zatem uniknąć konfliktu między zainteresowanymi.

Dwa sposoby na przeprowadzenie działu spadku

Dział spadku jest procesem nieobowiązkowym. Głównie przeprowadza się go w przypadku masy spadkowej, której łączna wartość jest wysoka, a jej składniki są różnorodne: biżuteria, antyki, cenne wyposażenie komputerowe, nieruchomości, ruchomości i oszczędności. Częściej dział spadku dotyczy też znoszenia wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami niespokrewnionymi. Prawnicy rekomendują jednak, by dział spadku przeprowadzać niezależnie od stopnia pokrewieństwa osób powołanych do udziału w masie spadkowej, a także niezależnie od jej wartości. Najlepiej dokonywać tego od razu po zakończeniu wszystkich spraw formalnych dotyczących stwierdzenia dziedziczenia.

Jeśli chodzi o sposób działu spadku, należy wyróżnić dwie drogi, na które pozwalają obecnie przepisy prawa:

• dział spadku w ramach sporządzonej umowy – najczęściej w formie aktu notarialnego – między wszystkimi spadkobiercami,
• dział spadku na mocy orzeczenia sądu.

Pierwsza metoda wykorzystywana jest przede wszystkim przy chęci uregulowania spraw spadkowych w sposób polubowny. Rozstrzygnięcia sądowe najczęściej dotyczą zaś działu spadku na żądanie spadkobierców, między którymi zaistniał konflikt interesów. W obu przypadkach warto korzystać z pełnej pomocy prawnej adwokatów, którzy specjalizują się m.in. w prawie majątkowym, spadkowym czy nieruchomościowym. Takich specjalistów znajdziesz w Kancelarii Prawnej OMEGA, która działa w Opolu.

Umowny dział spadku

Umowny dział spadku to metoda polubownego zniesienia wspólności majątku spadkowego. Tę drogę można wybrać jednak tylko wtedy, kiedy wszyscy spadkobiercy jednomyślnie zdecydują się na takie rozwiązanie. Dla pełnego zabezpieczenia swoich interesów ważne jest również to, by umowa była precyzyjna i obszerna, a także sporządzona w formie aktu notarialnego. Ten jest obligatoryjnie wymagany przy dziale spadku dotyczącego:

• nieruchomości,
• przedsiębiorstwa,
• przedsiębiorstwa wraz z nieruchomościami.

Jeśli do spadku nie wchodzi zatem ani nieruchomość, ani przedsiębiorstwo, to dział spadku może być zawarty w dowolnej formie.

Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku jest znacznie bardziej złożony i dotyczy różnorodnych spraw. Proces wszczynany jest na wniosek nabywcy udziału w spadku, a także na wniosek wierzyciela spadkobiercy, tylko jeśli dokonał on wcześniej zajęcia praw spadkowych swojego dłużnika w drodze egzekucji. Sprawa może dotyczyć zatem zarówno konfliktu między współspadkobiercami, jak i rzadziej może być sposobem na windykację należności przez wierzyciela określonego spadkobiercy.

Zgodnie z art. 1038 § 1 Kodeksu cywilnego sądowy dział spadku obejmuje zaś całą masę spadkową, a w trakcie postępowania ustalany jest inwentarz składu stanu czynnego spadku. Sąd wyznacza również wartość przedmiotów podlegających podziałowi. Tylko w niektórych przypadkach możliwe jest zaś przeprowadzenie działu spadku nie w jego całości, ale przy ograniczeniu do wskazanej we wniosku części.

Przy dziale spadku ważne dla sądu jest m.in. rozstrzygnięcie wzajemnych roszczeń współspadkobierców z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych nakładów, pobranych użytków czy spłaconych długów spadkowych.

Koszty działu spadku

Koszt działu spadku może być różny w zależności od wyboru drogi działu oraz od wartości całej masy spadkowej. W przypadku umowy zawieranej u notariusza ustalana jest taksa notarialna, zależna od wspomnianej wartości spadku. Doliczyć również należy koszty wypisów aktu notarialnego oraz podatek VAT.

Dział sądowy nie jest zaś uzależniony od wartości spadku i wynosi 300 lub 500 złotych. W przypadku działu spadku połączonego ze zniesieniem współwłasności opłata sądowa wynosi 600 lub 1000 złotych. Niższe koszty (300 zł/ 600 zł) dotyczą zawsze wniosków złożonych przez spadkobierców zgodnie.

Która opcja jest zatem korzystniejsza? Zależy to od wielu czynników, które powinno ustalać się z prawnikami indywidualnie. Doświadczone kancelarie prawne zawsze pomogą wybrać lepsze rozwiązanie.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.  Rozdział 9 - Dział spadku - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2020.1575 t.j.).