Czym jest ochrona zabytków?

O ochronie zabytków wypowiadają się zapisy z Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162 poz. 1568). Polega ona głównie na podejmowaniu czynności mających chronić zabytki. Zapisy dotyczące ochrony obowiązują zarówno administrację publiczną, jak i osoby prywatne będące w posiadaniu zabytków.

Co podlega ochronie?

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami opisuje grupy przedmiotów i własności, które zalicza się do grupy zabytków. Ponadto ochronie mogą podlegać: nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Do zabytków chronionych zalicza się:

zabytki nieruchome (w tym będące: krajobrazami kulturowymi; układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi; dziełami architektury i budownictwa; dziełami budownictwa obronnego; obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi; cmentarzami; parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni; miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;
zabytki ruchome (w tym będące: dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej; kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje; numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami; wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego; szczególnymi materiałami bibliotecznymi; instrumentami muzycznymi; wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi; przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;
zabytki archeologiczne (będące: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa; cmentarzyskami; kurhanami; reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Formy i sposób ochrony zabytków

Wśród form ochrony szczególnych przedmiotów czy krajobrazów i innych obiektów stanowiących dziedzictwo narodowe , wylicza się cztery podstawowe działania, a są nimi:

wpis do rejestru zabytków - rejestr dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków;
uznanie za pomnik historii;
utworzenie parku kulturowego;
ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Ochrona w rękach publicznych

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162 poz. 1568) wspomina, że ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:

zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Ochrona w rękach prywatnych

Ta sama ustawa wspomina również o obowiązkach spoczywających na osobach prywatnych będących posiadaczami lub właścicielami szczególnych własności mających znamiona zabytku. Osoby takie zobowiązane są przez prawo do zapewnienia warunków, do:

naukowego badania i dokumentowania zabytku;
prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.