Dom zrębowy – charakterystyka

Pradomy o konstrukcji zrębowej – zwanej też wieńcową, węgłową, blokhauzową albo „na zamek” – budowano już w czasach neolitu. Wznoszone tą tradycyjną metodą budynki spotkać można m.in. w małych miastach i wsiach ziemi kłodzkiej, na Podhalu, Podlasiu i Kurpiach, a poza Polską przede wszystkim na Ukrainie, Białorusi i w Rosji. Współcześnie słowiańska technologia wraca do łask i rozprzestrzenia się też na inne rejony, ponieważ coraz więcej osób chce mieszkać w trwałym, bezpiecznym i zdrowym, bo całkowicie naturalnym domu. A taki jest właśnie dom zrębowy.

Kiedyś stawiano takie konstrukcje na podmurówkach z granitowych kamieni ciosanych w graniastosłupy, które wypychano w luźnych miejscach np. mchem, łupkami lub gliną, a następnie bielono. Dziś murowane fundamenty mogą powstawać na kamieniu lub cegłach, zaś od drewna izoluje się je papą. Ściany – jak przed wiekami – buduje się z poziomych bali z naturalnie wilgotnego drewna drzew iglastych.

Kluczowe zamki

Ich pierwsza warstwa, zwana podwaliną, jest przymocowana do fundamentu kotwami. Następnie bale układa się warstwowo na całej długości ścian. W narożnikach dzięki wykonaniu odpowiednich nacięć łączą się one „na zakładkę”, czyli tzw. zamki lub zacięcia. Jeśli końcówki bali wystają poza miejsce łączenia, nazywamy je ostatkami. – Nie jest to element występujący zawsze, ale jednak dość charakterystyczny dla domów zrębowych – zdradza przedstawiciel firmy Apis SA, która ma takie domy w swojej ofercie.

Bale mogą być okrągłe, półokrągłe, prostokątne z krawędzią ściętą lub nie – opcji jest całkiem sporo. Aby się nie przesuwały, łączy się drewnianymi (tradycyjnie dębowymi) kołkami, które noszą nazwę tybli. W celu ochrony długich, lecz niezbyt szerokich bali przed wypaczaniem spina się je obustronnie pionowymi kleszczami, najczęściej w połowie. Kleszcze te to lisice, a ściąga się je śrubami. Szczeliny między warstwami drewna dawniej wypełniało się suchym mchem, sznurem, słomą lub pakułami, dziś czasem jeszcze można spotkać tu te ostatnie, ale najczęściej jest to zaprawa.

Dawniej i dziś

Niegdyś też domy zrębowe składały się zwykle z sieni, spiżarni i części mieszkalnej – obecnie układ pomieszczeń zależy bardziej od potrzeb użytkownika takiej budowli. Nieco mniejszą wagę przykłada się też do rozmieszczenia okien i drzwi. Odpowiednio usytuowane chroniły dodatkowo przed śniegiem i wiatrem. Obecnie precyzja wykonania pozostałych elementów eliminuje ryzyko powstania niedogodności związanych z tymi czynnikami atmosferycznymi. Podobnie charakterystyczne dla dawnych domów zrębowych świetliki, którymi wrzucano siano na poddasze, przestały pełnić swą oryginalną funkcję – teraz głównie wpuszczają światło i biorą udział w tworzeniu niepowtarzalnego klimatu całego domu zrębowego.