Czym jest prawo autorskie?
Każdemu twórcy przysługuje prawo do ochrony jego utworu przed bezprawnym wykorzystaniem. Prawa autorskie dają mu również szereg innych uprawnień, takich jak prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu czy prawo do jego rzetelnego wykorzystania. Przeczytaj, komu przysługuje prawo autorskie, jakie uprawnienia daje ono autorowi dzieła i ile trwa jego ochrona.
Komu przysługuje prawo autorskie?
W art. 8 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych możemy znaleźć informację, mówiącą, że prawo autorskie przysługuje twórcy utworu, którym może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną.
Co nazywamy utworem? Utwór jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości i sposobu wyrażenia. Utworem jest więc na przykład zdjęcie zrobione przez fotografa podczas sesji zdjęciowej.
Należy pamiętać, że dzieło podlega ochronie prawnej od momentu jego ustalenia, a więc przybrania jakiejkolwiek postaci wywierającej efekt artystyczny. Ustaleniem utworu może być jego publiczne wyrecytowanie, wystawienie w galerii, zamieszczenie w Internecie itd.
Utwór chroniony prawem autorskim może być wynikiem działalności jednej osoby lub kilku osób – wówczas mówimy o współautorstwie. Współtwórcy utworu również przysługują prawa autorskie. Wielkość udziału każdego ze współtwórców odpowiada wielkości wkładu, który wniósł w dzieło.
Rodzaje praw autorskich
Prawa przysługujące twórcy możemy podzielić na osobiste i majątkowe.
Autorskie prawa osobiste
Prawa osobiste są niezbywalne i nie można przenieść ich na inną osobę. Z tytułu praw autorskich osobistych twórcy utworu przysługuje prawo do:
- autorstwa utworu,
- oznaczenia utworu swoim imieniem i nazwiskiem, pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo,
- nienaruszalności treści i formy utworu,
- rzetelnego wykorzystania utworu,
- zdecydowania o pierwszym udostępnieniu utworu,
- nadzoru nad korzystaniem z utworu,
- żądania zaniechania działań, które mogą doprowadzić do naruszenia praw autorskich osobistych,
- żądania usunięcia skutków naruszenia praw autorskich osobistych.
Autorskie prawa majątkowe
Twórcy przysługują również prawa majątkowe. Są one zbywalne, co oznacza, że twórca może przenieść je na inny podmiot, który wówczas stanie się właścicielem autorskich praw majątkowych.
Z tytułu praw autorskich majątkowych twórcy przysługuje prawo do:
- wynagrodzenia za korzystanie z utworu,
- korzystania i rozporządzania utworem na różnych polach eksploatacji,
- przeniesienia praw majątkowych na inne osoby oraz udzielenia licencji,
- żądania zaniechania naruszenia praw majątkowych,
- żądania usunięcia skutków naruszenia praw majątkowych,
- żądania wydania uzyskanych korzyści,
- żądania naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę pieniężną,
- żądania ogłoszenia w prasie oświadczenia lub podania do wiadomości publicznej orzeczenia sądu wydanego w danej sprawie,
- żądania zapłaty przez osobę, która naruszyła prawa majątkowe, sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.
Ile trwa ochrona praw autorskich?
Czas ochrony praw autorskich zależy od rodzaju tych praw. Autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie. W przypadku śmierci autora przysługują one małżonkowi, zstępnym, rodzicom lub rodzeństwu.
Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy. Potem dzieło przechodzi do tzw. domeny publicznej. Domeną publiczną jest przestrzeń publiczna, w której mamy do czynienia z brakiem ochrony prawnej. Z dzieł znajdujących się w domenie publicznej każdy może korzystać bez ograniczeń.
W przypadku utworów współautorskich 70 lat liczone jest od daty śmierci najdłużej żyjącego współtwórcy, a w przypadku produkcji filmowych – daty śmierci najpóźniej zmarłego reżysera, autora scenariusza, dialogów lub kompozytora muzyki.
W przypadku utworów, których twórca nie jest znany, 70 lat liczone jest od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość.
W przypadku utworów, do których autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca, 70 lat liczone jest od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy nie został on rozpowszechniony – od daty jego ustalenia.
