Co grozi za naruszenie praw autorskich?
Prawa autorskie przysługują każdemu twórcy. Ma on prawo decydować między innymi o wykorzystaniu swojego utworu, a także pociągnąć do odpowiedzialności osobę, która te prawa naruszyła. Co chroni prawo autorskie? Jakie są konsekwencje jego naruszenia i czym jest prawo cytatu? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w naszym artykule.
Kiedy mamy do czynienia z naruszeniem praw autorskich?
Prawem autorskim chroniony jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Prawo autorskie chroni więc utwory plastyczne, fotograficzne, audiowizualne, choreograficzne, muzyczne itd. Chronione są również prawa pokrewne, np. prawo do nagrań programów czy prawo do pierwszych wydań książek.
Prawa autorskie dzielą się na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Więcej o tym, co chronią przeczytasz tutaj.
Naruszeniem autorskich praw osobistych są wszelkie działania, które godzą w osobistą więź twórcy z utworem, a w szczególności - polegają na ingerencji w treść lub formę utworu, jego rzetelne wykorzystanie albo mają na celu przypisanie sobie autorstwa do cudzej twórczości.
Z kolei z naruszeniem praw autorskich majątkowych mamy do czynienia, jeśli dany utwór jest wykorzystywany poza zakresem dozwolonego użytku bez uzyskania zezwolenia w postaci kupna licencji czy przeniesienia praw majątkowych do utworu.
Naruszenie praw autorskich może skutkować zarówno odpowiedzialnością cywilną, jak i karną.
Jakie prawa przysługują twórcy, którego prawa zostały naruszone?
W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych, twórca może domagać się:
- zaniechania działań, które mogą doprowadzić do naruszenia praw autorskich osobistych,
- usunięcia skutków naruszenia praw autorskich osobistych, np. złożenia publicznego oświadczenia o określonej treści i formie.
Jeśli działanie, które wywołało naruszenie, było zawinione, twórca może domagać się również zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Jeśli naruszone zostały autorskie prawa majątkowe, autor ma prawo domagać się:
- zaniechania naruszenia praw majątkowych,
- usunięcia skutków naruszenia praw majątkowych,
- wydania uzyskanych korzyści,
- naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia,
- ogłoszenia w prasie oświadczenia lub podania do wiadomości publicznej orzeczenia sądu wydanego w danej sprawie,
- zapłaty przez osobę, która naruszyła prawa majątkowe, sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.
Konsekwencje naruszenia praw autorskich
W niektórych sytuacjach naruszycielowi praw autorskich można przypisać odpowiedzialność karną. Może być ona rezultatem między innymi popełnienia plagiatu lub naruszenia innych autorskich praw osobistych, takich jak brak informacji o autorstwie, publiczne zniekształcenie utworu czy uniemożliwienie korzystania z utworu.
Za przestępstwo jest również uważane nieuprawione lub niezgodne z warunkami uprawnienia rozpowszechnianie dzieła lub utrwalenie go w celu rozpowszechnienia. Prawo autorskie jako przestępstwo traktuje również nabycie lub pomoc w zbyciu, albo przyjęcie lub pomoc w ukryciu nośnika utworu rozpowszechnionego bez uprawnienia lub wbrew warunkom uprawnienia.
Aby pociągnąć do odpowiedzialności sprawcę tych naruszeń, konieczne jest wykazanie oskarżonemu winy umyślnej, jednak nieumyślne rozpowszechnienie utworu bez uprawnienia w ustawie również zostało wskazane jako podlegające odpowiedzialności karnej.
Prawo cytatu, a naruszenie praw autorskich
W niektórych przypadkach mamy jednak prawo korzystać z cudzego utworu. Jedną z form tzw. dozwolonego użytku jest prawo cytatu. Zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnienie, polemika, analiza krytyczna, nauczanie czy prawa gatunku twórczości.
Cytat powinien być:
- rozpoznawalny - tzn. oznaczony w taki sposób, aby odbiorca utworu wiedział, kiedy zapoznaje się z dziełem autora posługującego się cytatem, a kiedy z fragmentem cytowanym,
- oznaczony imieniem i nazwiskiem twórcy a także informacją o źródle, z którego pochodzi,
- niezmodyfikowany - tzn. w utworze powinny znaleźć się oryginalne fragmenty cudzego dzieła.
Jeżeli korzystanie z fragmentów utworu innego twórcy odbywa się w granicach ustalonych przez prawo autorskie, nie mamy do czynienia z naruszeniem praw autorskich. Należy jednak pamiętać, że stosunkowo łatwo jest przekroczyć granicę prawa cytatu i narazić się na zarzut takiego naruszenia. Najlepiej więc zawsze, gdy istnieje ryzyko, że nasze działanie mogłoby okazać się niezgodne z prawem, zwrócić się do autora dzieła i postarać się o uzyskanie zgody na wykorzystanie jego fragmentów.
