Każda branża wytwarza specyficzny słownik pojęć. Nie zawsze są one znane i zrozumiałe dla zwykłego użytkownika. Wkraczając w świat np. biegłych rewidentów czy księgowych, niekoniecznie wiemy co kryje się za pojęciem sprawozdanie finansowe, co to jest VAT, PIT. Nie zawsze potrafimy zdefiniować pojęcia takie jak: dekretowanie, aktywa, koszty stałe, bilans roczny czy płaca netto.

Nasz „Słownik pojęć rachunkowych” przygotowany z myślą o użytkownikach przedstawia podstawowe pojęcia z rachunkowości (związane zwłaszcza z biurami rachunkowymi, księgowością i biegłymi rewidentami). Kiedy zastanawiasz się, jakich usług możesz oczekiwać od firm rachunkowych czy księgowych zawsze możesz posłużyć się słownikiem, aby wiedzieć dokładnie co kryje się za pewnymi pojęciami.

Słownik

  • Akcje - Papiery wartościowe, generujące zmienne dochody.
  • Akcjonariusz - Osoba nabywająca akcje, czyli inwestor otrzymujący określone prawa poprzez nabycie akcji.
  • Aktywa - Wykazany w bilansie księgowym majątek przedsiębiorstwa, który pozostaje do jego dyspozycji w danym okresie.
  • Aktywa finansowe - Opisany w Ustawie o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 25) składnik majątku przedsiębiorstwa, w tym: aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe czy prawo do wymiany np. instrumentów finansowych z inną jednostką.
  • Aktywa obrotowe - Składniki związane z jednostką nietrwale, będące w ciągłym ruchu, podlegające zmianom, dające korzyści ekonomiczne realizowane do roku.
  • Aktywa trwałe - Składniki przeznaczone na potrzeby jednostki i wykorzystywane przez okres dłuższy niż rok, w tym: niematerialne i prawne wartości, aktywa rzeczowe trwałe, długoterminowe należności i inwestycje oraz rozliczenia międzyokresowe.
  • Audyt wewnętrzny - Jego celem jest zbadanie i ocena procesów zachodzących w firmie, doradzanie i weryfikacja w celu usprawnienia operacji, pomoc w osiągnięciu celów, doskonalenie procesów zarządzania i kontroli zarówno firmy, jak i ryzyka.
  • Audytor - Zwany inaczej biegłym rewidentem to osoba zobowiązana do czynienia rewizji finansowej. Definicja i uprawnienia oraz obowiązki regulowane Ustawą z dnia 7.05.2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym. Czytaj także: biegły rewident.
  • Biegły rewident - Osoba uprawniona do badania sprawozdań finansowych, która spełnia ściśle określone wymagania, jak: praworządność, niekaralność, wyższe studia kierunkowe, praktyka, dyplom biegłego rewidenta i wpis do Rejestru prowadzonego przez Krajową Radę Rewidentów. Wszystkie prawa i obowiązki dotyczące biegłego rewidenta umieszczone są w Ustawie z dnia 7.05.2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym. Czytaj także: audytor.
  • Bilans - Podsumowanie, zestawienie. W przypadku przedsiębiorstwa to sprawozdanie finansowe dotyczące pewnego okresu. Bilans może być: bierny (ujemny) lub czynny (dodatni).
  • Bilans bierny - Zwany też ujemnym. Sprawozdanie, w którym wykazuje się większą ilość wydatków niż wpływów.
  • Bilans czynny - Zwany dodatnim. Sprawozdanie, w którym wykazuje się wpływy większe niż wydatki.
  • Biuro rachunkowe - Podmiot powołany do świadczenia usług w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych. Wymagania prawne biur rachunkowych określone zostały w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 18 lipca 2002 r. oraz w Dzienniku Ustaw.
  • Budżet - Zestawienie dochodów i wydatków sporządzane na dany okres lub projekt, zaakceptowany przez stosowane władze firmy czy państwa, a realizowany przez pracowników zarządzających. Wyróżnia się budżet stały i elastyczny.
  • Certyfikaty - Oficjalne dokumenty, na podstawie których można stwierdzić posiadane umiejętności, nadanie stosownych tytułów czy np. autentyczność dzieła sztuki lub zgodność z normami.
  • Deklaracja - Może przybrać formę oświadczenia, zobowiązania o mocy prawnej lub formularza (deklaracja podatkowa), ponadto formę zbioru postulatów dotyczących problemów społecznych (Deklaracja Praw Dziecka, Deklaracja Praw Człowieka).
  • Dług - Świadczenie jednej osoby, podmiotu (dłużnika) wobec drugiej (wierzyciela), ze wskazaniem, że termin wykonania został przekroczony. Świadczenie może być rzeczowe lub finansowe. Definicję taką określa kodeks Prawa Cywilnego.
  • Dług publiczny - Całość zobowiązań władz państwowych (ale i samorządów) z tytułu zaciągniętych pożyczek, które mają uregulować powstały deficyt (nadwyżkę wydatków nad dochodami).
  • Dokumentacja zatrudnienia - Akta osobowe pracowników, czyli dokumentacja dotycząca pracowników, związana ze stosunkiem pracy oraz aktami osobowymi. Zakładane i prowadzone dla każdego pracownika, w trzech grupach: A (ubieganie się o zatrudnienie), B (nawiązanie stosunku pracy, przebieg zatrudnienia), C (zakończenie stosunku pracy). Regulowane Kodeksem Pracy (art. 94 pkt 9a K.p.).
  • Ewidencja - Dane zawarte w stosownym spisie, a dotyczące np. ludności, rzeczy, spraw.
  • Ewidencja gruntów i budynków - Prowadzony systematycznie i na bieżąco spis informacji o gruntach i budynkach, a także właścicielach.
  • Ewidencja kosztów jakości - Spis informacji o rodzaju i miejscu powstawania kosztów w przedsiębiorstwie. Rodzaje ewidencji kosztów: stała, szybka, wyrywkowa.
  • Ewidencja ludności - Wszelkie informacje dotyczące osób (ich pobytu, danych dot. stanu cywilnego, a także narodzin czy zgonów).
  • Ewidencja podatkowa - Spis informacji przeznaczony do celów podatkowych, który służy za podstawę ustalenia wysokości obciążenia podatkowego. Rodzaje ewidencji wynikają z formy opodatkowania przedsiębiorcy.
  • Główny księgowy - Osoba odpowiadająca i zarządzająca prowadzeniem spraw rachunkowych w przedsiębiorstwie. Główny księgowy jest zazwyczaj koordynatorem całego działu i zarządza pracą pozostałych księgowych, niemniej prawo nie wymaga zatrudniania osoby na stanowisku głównego księgowego.
  • Inkaso - Forma rozliczeń bezgotówkowych polegająca na pobieraniu pieniędzy z tytułu np. weksli, czeków, akcji, kwitów depozytowych, obligacji.
  • Instrumenty finansowe - Kontrakty generujące aktywa finansowe u jednej ze stron i zobowiązania finansowe albo instrumenty kapitałowe u drugiej ze stron. Definicja umieszczona jest w zapisach Ustawy o rachunkowości (Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości).
  • Inwestycje - Niekonsumpcyjne przekazanie środków finansowych na powiększenie majątku lub jego odtworzenie. Zgodnie z Ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. 1994 nr 121 poz.591.), przez inwestycję rozumie się aktywa posiadane w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziału w zyskach) lub innych pożytków.
  • Kadry - Zespół pracowników w firmie lub instytucji, a także dział (część firmy), którego zadaniem jest prowadzenie ewidencji pracowników.
  • Kapitał - Określenie środków trwałych oraz aktywów finansowych, które mają przynosić dochód; to także określenie stosowane do papierów wartościowych lub gotówki stanowiących majątek. Inne znaczenie kapitału dotyczy dorobku intelektualnego, lub artystycznego danej osoby lub grupy osób.
  • Karta podatkowa - Forma opłacania podatku, regulowana Ustawą z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. 1998 nr 144, poz. 930). Podatnicy prowadzący określoną działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni z prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, czy uiszczania zaliczek na podatek dochodowy. Określone grupy takich podatników wymienia Ustawa, a zalicza się do nich specjalne rodzaje działalności gospodarczej oraz osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych, np. rękodzielnicy, ślusarze, stolarze, kowale.
  • Kreatywna rachunkowość - Z powodu braku określonych reguł, wzorów i zasad tworzenia i prezentacji informacji w sprawozdaniach finansowych, indywidualne decyzje osób odpowiedzialnych za tworzenie sprawozdań nazywa się kreatywną rachunkowością.
  • Księgi rachunkowe - Rejestr ewidencji elementów majątku oraz źródeł jego finansowania, prowadzony systematycznie i chronologicznie, na podstawie dowodów księgowych. Prowadzone na miejscu lub w odpowiednio wybranej i zgłoszonej do Urzędu Skarbowego jednostce.
  • Księgowość - System ewidencji, ujmujący w sposób liczbowy środki gospodarcze i procesy oraz wyniki finansowe. Ujęte w nim informacje świadczą o zmianach w majątku podmiotu oraz informują o stanie firmy i jej zdolnościach płatniczych.
  • Księgowy - Osoba prowadząca księgi rachunkowe i sporządzająca sprawozdania finansowe. Predyspozycje do wykonywania zawodu, to przede wszystkim specjalistyczna wiedza i doświadczenie. Nowelizacja przepisów (z 2014 r.) zniosła obowiązek posiadania stosownego wykształcenia kierunkowego.
  • Metoda kasowa - Rozliczanie podatku VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania należność (całości lub jej części), ale nie dalej niż 180 dni od wydania usługi lub towaru. Wybór tej formy wymaga wcześniejszego pisemnego powiadomienia naczelnika urzędu skarbowego.
  • Międzynarodowe Standardy Rachunkowości - MSR lub Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), czyli zunifikowane standardy rachunkowości, których zadaniem jest ujednolicenie i wyjaśnienie systemów i reguł obowiązujących na świecie. Odpowiedzialną za te systemy jest, powstała 1973 r., niezależna organizacja International Accounting Standards Commitee (IASC), czyli Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (KMSR).
  • Moment bilansowy - Termin obowiązujący jednostkę do sporządzenia sprawozdania finansowego, inaczej dzień bilansowy.
  • Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP) - Kod dziesięciu cyfr, służący do zidentyfikowania polskiego podatnika. Obowiązuje od 1996 roku (wraz z wprowadzeniem ustawy z października 1995). Od 2011 r. osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej jako identyfikatora podatkowego używają numeru PESEL.
  • Numer REGON - Numer identyfikacyjny z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej, prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny, w celu ewidencji funkcjonujących podmiotów gospodarczych.
  • Okres sprawozdawczy - Jedna z zasad prawidłowego prowadzenia rachunkowości w podmiotach gospodarczych, która wyznacza termin (poszczególne miesiące roku obrotowego) będący granicą tworzenia zbiorów operacji gospodarczych, w celu ich prawidłowego zaksięgowania.
  • Operacja gospodarcza - Zdarzenia gospodarcze powodujące zmiany w zasobach ekonomicznych i źródłach ich pochodzenia, podlegające zapisowi w księgach rachunkowych dokonanemu w jednostkach pieniężnych.
  • Opinia biegłego rewidenta - Dokument zawierający wnioski uzyskane na podstawie prowadzonego audytu sprawozdania finansowego. Opinia biegłego rewidenta jest poparta dokumentacją rewizyjną i uzupełniona o raport z badania.
  • Oszustwo księgowe - Działanie mające na celu fałszywe przedstawienie faktów w sprawozdaniach finansowych.
  • Paragon fiskalny - Dokument dokonanej sprzedaży wydrukowany przez kasę rejestrującą. Informacje zawarte na paragonie określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2002 roku, a są to m.in.: nazwa podatnika, adres punktu sprzedaży, numer NIP, nazwa towaru lub usługi oraz cena.
  • PIT - Czytaj: podatek dochodowy od osób fizycznych.
  • Płaca brutto - Wynagrodzenie całkowite, przed odliczeniem podatków oraz stosownych składek (ubezpieczenie społeczne).
  • Płaca netto - Wynagrodzenie wypłacane pracownikowi po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczek na podatek dochodowy i innych opłat. Zwane potocznie wynagrodzeniem „na rękę”.
  • Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) - Nazwa pochodzi z angielskiego i oznacza Personal Income Tax, czyli podatek od dochodów osobistych. Jest to podatek bezpośredni obejmujący dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne. Jest to również nazwa obowiązujących w Polsce formularzy wydawanych przez Ministerstwo Finansów, na których podatnicy składają deklaracje rozliczeniowe dotyczące podatku od dochodów osobistych.
  • Podatek liniowy - Opodatkowanie dochodu z działalności gospodarczej, według 19% stawki (bez względu na wysokość uzyskanego dochodu).
  • Podatek obrotowy - Podatek pośredni, zależny od wielkości sprzedaży.
  • Podatek VAT - Podatek od towarów i usług, obliczany i uiszczany we właściwym urzędzie skarbowym przez podatnika. „VAT jako powszechny podatek obrotowy obciążający tzw. wartość dodaną na każdym etapie produkcji i dystrybucji poszczególnych dóbr (towarów i usług) w Polsce obowiązuje od 1993 r. Od 1 maja 2004 r. jego kształt dostosowano do wspólnego unijnego systemu podatku od wartości dodanej” – podaje Ministerstwo Finansów.
  • Podatki - Wszystkie dochody uzyskane z działalności gospodarczej przez osoby fizyczne muszą zostać opodatkowane. Istnieją cztery formy opodatkowania: podatek liniowy, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, karta podatkowa, opodatkowanie na zasadach ogólnych.
  • Podmiotami opodatkowania - Do grupy tej zaliczają się osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki wykonują działalność gospodarczą, ale nie posiadające osobowości prawnej.
  • Przedmiot opodatkowania - Do grupy tej zalicza się odpłatne dostaw towarów i świadczenie usług, eksport oraz import, nabytki i dostawy wewnątrzwspólnotowe.
  • Przychody - Wpływy korzyści ekonomicznych brutto, z danego okresu powstałego w wyniku działalności gospodarczej jednostki, powodujące zwiększenie kapitału własnego (definicja wg. par. 7 MSR 18).
  • Rachunek kosztów rzeczywistych - Ujmuje wyłącznie koszty faktycznie poniesione w danym czasie przez przedsiębiorstwo.
  • Rachunek normatywny kosztów - Średnia wartość kosztów normatywnych, rzeczywistych porównywanych do wartości dawnych, uzyskanych z kilku okresów obrachunkowych. Nie są to koszty planowane, ale dla nich ustalane są ceny rozliczeniowe.
  • Rachunkowość - Systemem odzwierciedlający proces prowadzenia działalności gospodarczej, który ją również ocenia. Celem rachunkowości jest stworzenie rzetelnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej podmiotu gospodarczego, który przedstawiony jest za pomocą bilansu.
  • Rachunkowość finansowa - Systemem oparty o przetwarzane dane świadczące o majątku przedsiębiorstwa.
  • Rachunkowość podatkowa - Ewidencja prowadzona dla celów podatkowych.
  • Rachunkowość zarządcza - Inaczej zwana rachunkowością menedżerską. Wewnętrzny system działający w przedsiębiorstwie, dostarczający informacji do bieżących działań związanych z rozwojem, takich jak: podejmowanie decyzji strategicznych.
  • REGON - Numer statystyczny krajowego rejestru urzędowego identyfikujący podmioty gospodarki narodowej. Rejestr prowadzony jest przez Główny Urząd Statystyczny w celu ewidencji funkcjonujących podmiotów gospodarczych.
  • Rejestr Biegłych Rewidentów - Oficjalny, aktualizowany, dostępny on-line spis biegłych rewidentów, prowadzony przez Krajową Radę Biegłych Rewidentów.
  • Rejestracja działalności gospodarczej - Procedura umożliwiająca rozpoczęcie działalności gospodarczej, regulowana Ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807).
  • Rok podatkowy - Zazwyczaj rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy (reguluje to prawo podatkowe) i w tym czasie naliczane są odpowiednie podatki.
  • Rozliczenia międzypodmiotowe - Rozliczenia kosztów między powiązanymi podmiotami, które świadczą i są odbiorcami usług, towarów itp.
  • Ryczałt ewidencjonowany - Uproszczona forma opodatkowania, której podlegają przychody osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i wykonujących określone zajęcia dorywcze. Skala podatkowa jest proporcjonalna, a stawki zróżnicowane. Zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu i należnego ryczałtu składa się w terminie do końca stycznia roku następnego, na formularzu deklaracji PIT-28.
  • Saldo - Określenie dotyczące różnicy między obrotami konta. Saldo w zależności od wyniku może być debetowe, kredytowe lub równe 0, a w zależności do czasu – początkowe lub końcowe.
  • Sprawozdanie finansowe - Zaprezentowanie w sposób uporządkowany: sytuacji finansowej i finansowych wyników działalności podmiotu gospodarczego. Terminy sporządzania sprawozdania są dwa, czyli na koniec roku obrachunkowego (dzień bilansowy) lub na dyktowany prawem podatkowym dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych.
  • Strata - Forma, przeciwstawna do zysku, polegająca na zmniejszeniu wartości aktywów lub zwiększenia zobowiązań i rezerw.
  • Środki trwałe - Wszystkie elementy stanowiące majątek przedsiębiorstwa, w tym: maszyny, budynki.
  • Ulgi podatkowe - Zwolnienia, odliczenia lub obniżenie przewidziane w prawie podatkowym.
  • Usługi biegłego rewidenta - Regulowane przez Ustawę z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym (Dz.U. 2009 nr 77 poz. 649) dotyczą zakresu badań sprawozdań finansowych i dodatkowych usług jak: prowadzenie ksiąg rachunkowych i podatkowych, doradztwo.
  • Ustawa o rachunkowości - Podstawowy akt prawny, obowiązujący w Polsce, określający zasady rachunkowości, tryb badania przez biegłych rewidentów sprawozdań finansowych, a także zasady usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Obowiązująca ustawa, to – Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591). Obowiązuje ona od dnia 1 stycznia 1995 r., a jej nowelizacje to m.in. Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. (Dz.U. 2000 nr 113 poz. 1186).
  • Wycena bilansowa - Zjawisko rachunkowe odnoszące się do aktywów i pasywów ustalające ich wartość bilansową.
  • Zobowiązania - Świadczenie dłużnika, czyli obowiązek wykonania należność o określonej wartości.
  • Zysk nadzwyczajny - Jeśli właściciel pożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej, uzyska dochód przekraczający, czyli otrzyma tzw. czysty zysk, wówczas nazwany on będzie zyskiem nadzwyczajnym i wskazywać będzie na efektywne zarządzanie środkami finansowymi.
  • Zysk zatrzymany - Nazywany także kapitałem rezerwowym wynika z podziału zysku netto, którego jedna część zostaje wykorzystana do ponownych inwestycji. Zysk zatrzymany świadczy o zdolności podmiotu gospodarczego do samofinansowania i jest składnikiem kapitału własnego.