Ikony – obrazy inne niż wszystkie
Wbrew pozorom ikony to nie tylko obrazy o tematyce religijnej, ale dzieła bogate w znaczenia, których tworzenie podlega ścisłym zasadom. Nie ma na nich elementów przypadkowych, a każdy kolor, symbol lub znak ma swoje określone znaczenie. Ponieważ ikony mają wielkie znaczenie dla wiernych, bardzo często mówi się nie o ich malowaniu,
a raczej o pisaniu. Co zatem warto wiedzieć o pisaniu ikony?
Najważniejsze elementy
Tematyka ikon jest ściśle określona, co oznacza, że za pomocą takiego obrazu najczęściej przedstawia się świętych oraz najważniejsze sceny z ich życia, a także sceny biblijne lub liturgiczne. Dawniej ikony kojarzone były przede wszystkim ze wschodnimi odłamami chrześcijaństwa, gdzie najczęściej czczono je w cerkwiach oraz klasztorach. Od niedawna możemy zaobserwować wzrost zainteresowania tą formą sztuki sakralnej także w kościele katolickim. W odniesieniu do ich tworzenia bardzo często używa się sformułowania pisanie ikon. Może to wynikać z tego, że w pewien sposób ikona symbolizuje zapis modlitwy autora i jest sposobem przekazywania przez niego świadectwa wiary. Drugim powodem może być to, że w dawnej grece słowa „pisać” i „malować” stosowano zamiennie. Powstanie ikony to proces długotrwały. Pierwszym krokiem jest wybór odpowiedniego nośnika, czyli deski z drewna cedrowego, cyprysowego, a niekiedy sosnowego lub lipowego, które tutaj symbolizuje życie. Deskę do przyszłej ikony delikatnie się żłobi na całej powierzchni. Ma to na celu lepsze trzymanie nanoszonego gruntowania. Następnie nakładamy płótno, które kilkukrotnie gruntujemy. Charakterystyczny dla tych obrazów jest przede wszystkim sposób przedstawiania postaci oraz kolorystyka – każda barwa jest ważnym symbolem. Złoto to świętość i chwała Boga, purpura oznacza władzę oraz bogactwo, czerwień to krew, a także piękno, natomiast bielą oznacza się czystość i niewinność. Wymogi, które wobec ikon stawiała teologia spowodowały stworzenie szczególnego języka artystycznego i praktyki warsztatowej. Największą wagę przywiązywano do ukazywanych postaci świętych i ich oblicz, które przestały być realistyczne, a stały się wyidealizowane, uduchowione, nierealne, bez żywej gestykulacji, ukazane frontalnie, ze spojrzeniem skierowanym na patrzącego, co pozwala na nawiązanie z przedstawioną postacią modlitewnego kontaktu. To co nadaje obrazowi ikonowy charakter to także podpis umieszczony najczęściej w jego górnej części. Dzięki temu scena zostaje określona nie tylko poprzez charakterystyczny sposób jej przedstawienia, ale również przez imię tego na kogo wskazuje. Należy też pamiętać, że samo pisanie ikon to nie tylko przygotowanie podobrazia na odpowiedniej desce, długotrwałe nakładanie warstw pigmentów i prace pozłotnicze. To także pokora, spokój i modlitwa.
Tworzenie ikon
Tworzenie ikon nie jest zwykłym rzemiosłem. W Polsce istnieje tylko jedna szkoła kształcąca ikonografów, a samym pisaniem ikon zajmuje się wąska grupa osób i pracowni. Jedną z nich jest Anna Gełdon Pracownia – Ikony tworząca w Krakowie. Studia w kraju wzbogaciła ona praktykami w prawosławnych klasztorach, między innymi w słynnej szkole ikonograficznej Ławry Troicko–Siergijewskiej w Siergijew Posadzie pod Moskwą. Zamówienia na ikony przyjmuje ona zarówno od osób indywidualnych, jak i cerkwi, a jej ikony znajdują się w świątyniach oraz zbiorach prywatnych w kraju i za granicą. W ramach swojej działalności prowadzi ona również stacjonarne warsztaty pisania ikon, którym towarzyszy opcjonalny kurs pozłotnictwa. Ikony tworzone przez Annę Gełdon są malowane według tradycyjnych wzorców, zgodnie z teologią i dogmatyką chrześcijańską i mogą stanowić również wspaniały prezent z okazji ślubu oraz chrztu lub być podarunkiem dla szczególnie bliskiej osoby.
Zasadniczym zadaniem ikony jest głoszenie przez obraz i kolory tego, co opisuje nam Ewangelia słowami. Przede wszystkim ma ona rodzić wiarę, a dopiero na drugim miejscu ma dotykać umysłu przez swoje walory estetyczne. Najsłynniejsza ikona w Polsce znajduje się w klasztorze na Jasnej Górze w Częstochowie i przedstawia Matkę Boską Częstochowską.
