Edukacja poprzez eksperymentowanie. W jaki sposób interaktywne eksponaty poszerzają wiedzę?

Wystawy edukacyjne często kojarzą nam się z tabliczkami, na których dużymi literami widnieje napis o treści „nie dotykać”. Jest to oczywiście zrozumiałe w przypadku cennych zabytkowych przedmiotów gromadzonych w muzeach, jednak czy możemy winić dzieci i młodzież, że oglądanie gablot szybko im się nudzi? Nauka wymaga zaangażowania, a to oznacza, że eksponaty muszą wchodzić z odwiedzającym w interakcję.

Eksperymenty i doświadczenia

Świat, który nas otacza, każdego dnia doświadczamy zmysłami. Widzimy i słyszymy, czujemy poprzez dotyk, smakujemy jedzenie – nie jesteśmy w stanie uciec od rozmaitych bodźców. To tak oczywiste, że właściwie się nad tym nie zastanawiamy. Dziecko jest jak czysta kartka papieru, na której kolejne zderzenia ze światem budują wiedzę o otoczeniu. Mechanizmy i reguły, które my przyjmujemy bez pytania, dla niego są czymś nieznanym. Zrozumienie teoretycznych koncepcji bez poparcia praktyką może być dla niego trudne, sprawa wygląda jednak inaczej, jeśli pozwolimy mu samodzielnie przekonać się o ich działaniu. Tu właśnie pojawiają się eksperymenty.

Już od czasów starożytnych w filozofii istniało przekonanie o tym, że fundamentem poznania są przede wszystkim bodźce zmysłowe i to z nich wynikają wszelkie idee, jakie tworzymy. Nic chyba nie potwierdza tej teorii lepiej niż obserwacja dziecka poznającego świat. Swoje zachowanie wzoruje ono na zachowaniu rodziców i rodzeństwa, naśladuje ono swoje otoczenie jeszcze zanim zrozumie, dlaczego to robi. Podobnie na gruncie edukacji dla pełnego zrozumienia omawianych zagadnień potrzebne jest doświadczenie. Eksperymenty i doświadczenia obecne już na etapie przedszkolnym i kontynuowane w szkole odgrywają ważną rolę w formowaniu nawyków człowieka w tym kluczowym dla jego rozwoju okresie życia.

Eksponaty wprowadzające interakcję

Rozwiązywanie zadań doświadczalnych przede wszystkim sprzyja podwyższeniu aktywności uczniów, wyrabia w nich nawyk aktywnego zdobywania wiedzy. Liczne zalety modelu edukacji wykorzystującego eksperymenty obejmują ponadto:

• rozwój logicznego myślenia;
• naukę analizowania zjawisk;
• mobilizację do intensywnego i sprawnego myślenia;
• wyrobienie nawyku samodzielnego rozumowania;
• pogłębianie wiedzy i jej rozumienie;
• poznanie świata i integrowanie wiedzy o nim;
• kształtowanie myślenia twórczego;
• naukę cierpliwości i pracy w zespole;
• pobudzenie ciekawości badacza;
  
• przekonanie dziecka o praktycznym zastosowaniu wiedzy.

Tego ostatniego często brakuje w tradycyjnej szkole. Uczniowie słuchają lekcji, robią notatki i choć rozumieją omawiane zagadnienia, nie do końca potrafią zastosować zdobyte informacje w życiu codziennym. Rozwijanie cech badacza służyć ma zachęcaniu do uważnej obserwacji świata i zadawania właściwych pytań (Dlaczego to się dzieje? Co ma na to wpływ?). Niektóre eksperymenty lub stanowiska interaktywne mogą wymagać czasu czy pracy zespołowej, udział w nich będzie zatem doskonałą okazją do rozwijania kompetencji społecznych.

Wystawy interaktywne

Możliwości wprowadzania eksperymentu do procesu dydaktycznego jest wiele. W sali lekcyjnej, domu, na warsztatach i piknikach organizowanych przez centra nauki czy muzea i wszelkie inne ośrodki edukacyjne sprawdzą się EDU skrzynki zawierające przenośne laboratorium. Znajdziemy w nich zestaw przyrządów potrzebnych do przeprowadzania kilkunastu eksperymentów wraz ze scenariuszem warsztatów dla edukatora. Innym sposobem na połączenie nauki z zabawą są eksponaty interaktywne, które powszechnie już można spotkać w rozmaitych centrach nauki, a przygotowywane są przez zespół Logic Gate. Wystawy, na których eksponaty można, czy nawet trzeba, dotknąć są o wiele bardziej atrakcyjne niż nieruchome modele, na które ciekawe świata dzieci i młodzież mogą jedynie patrzeć. Eksponaty interaktywne doskonale sprawdzają się tam, gdzie trzeba wyjaśnić skomplikowane zjawisko, na przykład działanie ludzkiego organizmu czy zjawiska fizyczne.

Działalność centrów nauki oraz wykorzystanie eksponatów interaktywnych stanowią uzupełnienie edukacji szkolnej. Ich powstanie i główny cel, czyli popularyzacja nauki, związane są ze zmniejszeniem liczby godzin w programie nauczania przeznaczonych na edukację przyrodniczą. Oznacza to, że na lekcji nie ma czasu na eksperymenty. Miejscem, gdzie można zdobytą wiedzę zweryfikować w praktyce, stały się właśnie wystawy interaktywne oraz warsztaty popularnonaukowe. Zauważyć możemy również pewną niechęć do eksperymentowania czy majsterkowania, która jest dzieckiem naszych czasów; nadmiar bodźców i nieograniczony dostęp do całej wiedzy świata sprawiają, że coraz mniej się angażujemy i analizujemy otoczenie. Eksponaty interaktywne pozwalają temu zapobiegać.

Zauważyć przy tym należy, że interakcyjny charakter eksponatów tworzonych na potrzeby wystaw dla dzieci nie powinien ograniczać się jedynie do wciśnięcia przycisku. Zaangażowanie uczestnika przyniesie zamierzone efekty tylko wtedy, gdy interakcja wymaga od niego uważnej obserwacji oraz samodzielnego myślenia. Eksponaty leśne czy wodne pozwalają angażować zmysł słuchu, węchu, dotyku, a to poprzez wykorzystanie materiałów pochodzących z tych środowisk. Za pomocą doświadczeń możemy poznać właściwości fizyczne i chemiczne wody, charakterystykę pogody i zjawisk atmosferycznych na akwenach wodnych, dowiedzieć się, czy ptaki mają uszy lub też co pomaga zwierzętom wtopić się w otoczenie. Wiedza zdobywana w taki sposób,  doświadczana niejako na własnej skórze szybciej i łatwiej utrwala się w pamięci.