Czy prywatny test na ojcostwo ma wartość dowodową?

Wykonanie testu DNA jest coraz prostsze i szybsze, ze względu zarówno na dużą dostępność urządzeń pozwalających na przeprowadzenie analizy, jak i na znaczny postęp w metodach umożliwiających uzyskanie wiarygodnych wyników. Ze względu na pewność, jaką dają testy na ojcostwo korzystające z porównania materiału genetycznego dziecka i rodziców stały się one popularne, jako środek dowodowy podczas postępowań sądowych.

Dlaczego stwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa jest tak ważne?

Kwestie związane z ustaleniem lub zaprzeczeniem ojcostwa mają duże znaczenie zarówno ze względu na łączące się z tym emocje, wpływ na relację między rodzicem a dzieckiem, jak i charakter istniejących wzajemnych praw i obowiązków. Stwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa ma również w wielu przypadkach znaczenie dla obecnych i przyszłych stosunków między osobami utrzymującymi ze sobą nieformalne relacje, lub pozostających w związku małżeńskim. W takich sytuacjach określenie, kto jest rodzicem dziecka, może być jednym z elementów wpływających na decyzję o zakończeniu związku lub rozpoczęciu procedury separacyjnej lub rozwodowej.

Ustalenie stanu faktycznego, czyli rzeczywistego istnienia pokrewieństwa biologicznego między ojcem a dzieckiem i potwierdzenie tego faktu w wyroku sądowym rodzi rozmaite skutki prawne. Wiążą się one m.in. ze wzajemnym obowiązkiem alimentacyjnym. Rodzic musi łożyć na utrzymanie swojego dziecka, które nie ma możliwości samodzielnego zarobkowania lub korzystania z posiadanego majątku, zarówno wtedy, gdy jest nieletnie, jak i pod pewnymi warunkami, gdy uzyska pełnoletniość. Również rodzic może wystąpić z pozwem o przyznanie mu alimentów od dziecka, w sytuacji, gdy znajdzie się w niedostatku. Oznacza to, że nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, np. związanych z zakupem żywności, opłaceniem czynszu czy zakupem lekarstw – wyjaśnia przedstawiciel Kancelarii Radcy Prawnego Wojciecha Chmuraka, która specjalizuje się m.in. w sprawach związanych z prawem rodzinnym.

Uznanie za ojca dziecka to także możliwość posiadania nad nim władzy rodzicielskiej, czyli wykonywania czynności służących zabezpieczaniu interesu dziecka, sprawowanie nad nim pieczy, a także jego wychowywanie. Posiadanie władzy rodzicielskie łączy się z kształtowaniem jego cech charakteru oraz wpływaniem na rozwój moralny i współdecydowaniem łącznie z drugim rodzicem o ważnych sprawach związanych z jego przyszłością oraz sprawami bieżącymi.

Wzajemne relacje prawne ojca i dziecka obejmują również kwestie związane z dziedziczeniem na zasadach kodeksowych oraz z prawem do zachowku przy dziedziczeniu testamentowym. Dziecko wraz ze swym rodzeństwem oraz małżonką ojca ma prawo do określonej części spadku, a ojciec dziedziczy po dziecku, jeśli nie ma ono własnych dzieci ani małżonka. W przypadku, gdy dziecko lub rodzic zostanie pominięte w testamencie, mogą wystąpić do spadkobierców o wypłatę kwoty odpowiadającej połowie wartości, jaka by się im należała na zasadach ustawowych.

Kiedy występuje się o ustalenie ojcostwa?

Ojcostwo może być stwierdzone na różne sposoby. W przypadku, gdy dwie osoby pozostają w związku małżeńskim, mężczyzna jest z mocy prawa uznawany za ojca dziecka, które przyjdzie na świat w czasie jego trwania. Zasada ta obowiązuje również w przypadku zakończenia małżeństwa, o ile dziecko narodzi się w ciągu 300 dni od tego momentu, a matka dziecka nie zawarła kolejnego małżeństwa. Jeśli zakończenie nastąpiło wskutek rozwodu, termin ten biegnie od chwili uprawomocnienia się wyroku.

W przypadku, gdy rodzice dziecka nie pozostają w związku małżeńskim, ojciec może uznać dziecko, składając odpowiednie oświadczenie. Według zasad prawa rodzinnego wymagane jest w takim przypadku albo zwrócenie się do kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, albo do sądu rodzinnego. Warto pamiętać, że uznanie ojcostwa wymaga zarówno oświadczenia ojca, jak i matki dziecka.

O ustalenie ojcostwa może wystąpić zarówno matka, ojciec, jak i samo dziecko składając odpowiedni pozew w sądzie rodzinnym. Pozew może dotyczyć zarówno uznania za ojca, jak i zaprzeczenia ojcostwa. W sytuacji, gdy rodzice dziecka nie pozostają w związku małżeńskim, pozew o ustalenie ojcostwa najczęściej łączy się z zamiarem ubiegania się o alimenty. Występowanie o zaprzeczenie ojcostwa wiąże się natomiast zwykle z chęcią uwolnienia się od konieczności utrzymywania dziecka, a także bywa elementem wskazującym na niewierność małżonka przy sprawie rozwodowej i decydowaniu o tym, kto zostanie uznany za winnego rozpadu pożycia.

Warto pamiętać, że istnieje możliwość zaprzeczenia ojcostwa także wówczas, gdy dziecko zostało uznane przez ojca. W takiej sytuacji konieczny jest pozew o bezskuteczność ustalenia ojcostwa. Podobnie jak w pozostałych przypadkach możliwość jego złożenia ma zarówno ojciec, jak i matka oraz samo dziecko.

Badanie DNA w ustalaniu ojcostwa

W sprawach związanych z ustaleniem ojcostwa sąd podejmuje decyzję na podstawie przedstawionego przez strony materiału dowodowego. Mogą to być zarówno zeznania świadków, oświadczenia stron, jak i tzw. dowody przyrodnicze. W przeszłości stosowano tu głównie proste badania krwi, jednak wraz z postępem metod analitycznych głównym typem testów do celów dowodowych stało się sprawdzanie zgodności DNA.

Dla uzyskania potwierdzenia lub zaprzeczenia ojcostwa pobiera się próbki materiału genetycznego. Są one następnie porównywane pod względem zgodności wybranych markerów. Badanie określonych grup genów pozwala na określenie z ogromną dozą prawdopodobieństwa przekraczającą 99,99%. W zależności od okoliczności sprawy badania genetyczne mogą być przeprowadzane różnymi metodami, charakteryzującymi się odmiennym podejściem badawczym. W przypadku spraw szczególnie skomplikowanych np. wówczas, gdy w grę wchodzi kazirodztwo, korzysta się z metod bardziej złożonych, wymagających pobrania próbek krwi. W innych okolicznościach mogą być użyte metody równie pewne, jednak prostsze i szybsze, w których wystarczy wykonanie wymazu.

Ze względu na podstawy naukowe metoda badania DNA jest uznawana za niepodważalną i dającą pewność co do stanu faktycznego. Obowiązujące przepisy nie określają jednak procedury badania w sprawach cywilnych. W przypadku, gdy badanie nakazuje sąd, może on określić zasady, na jakich badanie zostanie przeprowadzone. W sytuacji, gdy badanie jest wykonywane w innym trybie, przebieg procedury zależy od zasad stosowanych w placówce wykonującej badanie.

Ranga dowodowa prywatnego testu DNA

Badanie DNA w ramach sprawy o ustalenie ojcostwa może się odbyć na polecenie sądu. W takim przypadku konieczna jest jednak zgoda osoby, która ma zostać takiemu badaniu poddana. Przyjmuje się, że ponieważ samo stawienie się do wskazanej placówki czy instytutu ma charakter dobrowolny, to stanowi to tzw. zgodę dorozumianą i nie jest tu potrzebne składanie żadnych dodatkowych oświadczeń. Podobnie wygląda kwestia odmowy – brak stawiennictwa jest w takim przypadku traktowany jako odmowa zgody na badanie.

W przypadku badania wykonanego prywatnie do dopuszczenia dowodu konieczna jest zgoda osób, które mają być objęte badaniem. Jeśli strony zgodziły się na wykonanie testu, sąd może dopuścić jego rozpatrzenie, choć ocena jego wartości dowodowej należy zawsze do prerogatyw składu orzekającego. Sędzia, który włączy taki dowód do postępowania, rozważa jego wiarygodność – w tym procedurę, jaką zastosowano przy pobieraniu materiału genetycznego, ryzyko pomylenia próbek, a także kompetencje placówki wykonującej test. Warto pamiętać, że wykonany na własną rękę test DNA jest traktowany jak dokument prywatny. Nic nie stoi na przeszkodzie, by zdecydować się na jego przeprowadzenie dla celów prywatnych, tym bardziej że jego wynik, o ile został uzyskany w rzetelnie wykonanej procedurze, może stać się elementem, który doprowadzi do skrócenia całego postępowania i np. dobrowolnego uznania ojcostwa.

Wykonanie prywatnego testu DNA na zaprzeczenie lub potwierdzenie ojcostwa jest możliwe, o ile wszystkie zainteresowane osoby wyrażają na niego zgodę. Wynik nie będzie jednak automatycznie dopuszczony jako materiał dowodowy, choć sąd może podjąć taką decyzję.